İşçi sendikalarının üyelikleri hakkındaki 2018 Temmuz istatistikleri 28 Temmuz 2018 tarihli Resmi Gazete’de yayınlandı. Bakanlık tarafından yayınlanan verilere göre Türkiye’de 6356 sayılı kanun kapsamındaki işçilerin %12,76’sını oluşturan 1.802.155 işçi sendika üyesidir. Sendika üye sayısı, 2018 Ocak istatistiklerine göre, 88 bin kişi artmış; oransal artış ise %0,38 olmuştur. Bu yazıda istatistik verileri değişik açılardan değerlendirilecektir.
Yazıda ÇSGB’nin sendika üye sayılarına ilişkin istatistikleri yanı sıra DİSK-AR’ın Sendikalaşma ve Toplu İş Sözleşmesi Raporu (2013-2017) çalışmasından yararlanılmıştır. 2016 Temmuz istatistikleri sonrasında yaptığımız değerlendirme çerçevesinde fikri takip yapılmaya çalışılacaktır (Bağlantı) .
2016 yılında yapılan değerlendirmemizde de belirtildiği gibi bakanlığın açıkladığı üye sayıları, sendikaların gerçek etkisini birebir yansıtmamadır. Ancak sendikal faaliyet açısından üye sayıları önemsiz değildir. Sendikalar kitle örgütleridir ve kapsayabildiği işçilerin sayısı da, tek ölçü olmasa da, önemli bir ölçüdür.
Toplu İş Sözleşmesi (TİS) Yetkisi
Barajı aşan sendika sayısında 2018 Ocak istatistiklerine göre bir değişiklik yoktur. İstatistiklerde yer alan 169 sendikanın 55’i bakanlıktan toplu iş sözleşmesi (TİS) yetkisi alabilmek için gerekli %1 barajını aşmıştır. Bu sendikaların 31’i Türk-İş, 18’i Hak-İş, 5’i DİSK, 1’i bağımsız (Banksis) sendikadır. Ayrıca kurulu bulunduğu işkolundaki tüm işçilerin %1’inden daha az üyesi olduğu halde 07.09.2018 tarihine kadar işkolu barajından muaf tutulan, bizim tespit edebildiğimiz kadarıyla, 9 sendika bulunmaktadır. Böylece mevcut halde TİS için kanun kapsamında bakanlık yetkisi başvurusu yapabilecek olan sendika sayısı 64’tür.
6 sendika %1’lik işkolu barajı sınırının altında kalmakla birlikte 6356 sayılı yasanın Geçici 6. Maddesine göre 2009 Temmuz istatistiğinde barajın üstünde oldukları için işkolu barajı uygulanmayan sendikalar: Türkiye Orman-İş (Türk-İş), Deriteks (Türk-İş), Tümka-İş (DİSK), Sosyal-İş (DİSK), Nakliyat-iş (DİSK). Yine aynı maddeye göre 2009 Temmuz istatistiğinin yayınlanmasından 15 Eylül 2012 tarihine kadar kurulan sendikalar için de işkolu barajı aranmayacaktır. %1 barajının altında olmakla birlikte bu madde kapsamında olduğu için halen TİS yetkisi alabilecek olan sendikalar ise tespit edebildiğimiz kadarıyla Spor Emek-Sen (Bağımsız), Oyuncular Sendikası (Bağımsız), Devrimci Turizm-İş (DİSK)’dir.
Geçici 6. Maddedeki bu istisna, 07.09.2018 tarihinde sona erecek ve bu sendikalar, eğer yasada yeni bir uzatma veya değişiklik olmaz ise, %1 barajını aşana kadar yeni TİS için bakanlık yetkisi alamayacaklardır.
Konfederasyonlar ve Bağımsız Sendikalar
Tablo-1: Konfederasyonların üye sayıları
Yıl |
2013 Ocak |
2017 Temmuz |
2018 Temmuz |
||||||
Konfederasyon |
Üye Sayısı |
İşçilere Oranı (%) |
Sendikalılara Oranı (%) |
Üye Sayısı |
İşçilere Oranı (%) |
Sendikalılara Oranı (%) |
Üye Sayısı |
İşçilere Oranı (%) |
Sendikalılara Oranı (%) |
Türk-İş |
708.162 |
6,5 |
70,7 |
907.328 |
6,7 |
55,9 |
958.618 |
6,8 |
53,2 |
Hak-İş |
166.553 |
1,5 |
16,6 |
544.566 |
4,0 |
33,5 |
654.722 |
4,6 |
36,3 |
DİSK |
100.202 |
0,9 |
10,0 |
145.988 |
1,1 |
9,0 |
160.568 |
1,1 |
8,9 |
Diğer/Bağımsız |
25.754 |
0,2 |
2,6 |
25.744 |
0,2 |
1,5 |
28.247 |
0,2 |
1,6 |
Sendikalı Sayısı |
1.001.671 |
9,2 |
100 |
1.623.626 |
12 |
100 |
1.802.155 |
12,8 |
100 |
İşçi Sayısı |
10.881.618 |
13.581.554 |
14.121.664 |
||||||
*Diğer/Bağımsız satırında diğer konfederasyonlar ile bağımsız sendikalar yer almaktadır. Tabloda verilen dönemlerde diğer konfederasyonların üye sayısı toplamı 1.000 kişiden az olduğundan tamamına yakını bağımsız sendikalar olarak da değerlendirilebilir.
Kurulduğu dönemden beri en çok sayıda işçiyi temsil eden konfederasyon olan Türk-İş, sendikalı işçiler içinde bu konumunu korumakla birlikte, oransal olarak düşüş içindedir. 2013 yılında sendikalı işçilerin %70,7’sini temsil ederken, 2018 Temmuz istatistiğinde %53,2’ye gerilemiştir. Türk-İş’in sayısal olarak kısmi artışına rağmen oransal gerilemesi Hak-İş’in kamu kurumlarında ve özellikle buralardaki taşeron işyerlerindeki hormonlu büyümesinden kaynaklanmaktadır.
Hak-İş’in hormonlu büyümesi sürmekle birlikte sınırlarına gelmiş görünmektedir. Yeni seri istatistiklerin ilki olan 2013 Ocak istatistiğinde 166 bin üye ile sendikalı işçiler içinde %16,6 temsil oranına sahip olan Hak-İş 2017 Temmuz’unda 545 bin üye, %33,5 orana ulaşmıştır. 2018 Temmuz istatistiklerinde ise üye sayısı 655 bin, sendikalı işçiler içindeki oranı %36,3’tür. Hak-İş’in Türkiye’den üyesi olan 21 sendikanın 3’ü (Öz Petrol-İş, Öz Maden-İş ve Öz İnşaat-İş) sendikaları %1 barajının altındadır.
2013 Ocak ayına göre Türk -İş üyesi sendikalardan üye sayısı en fazla artıran sendika 57 bin artışla Türk Metal-iş’tir. Güvenlik-İş 34 bin, Belediye İş 33 bin, Koop-İş 31 bin, Yol-İş 20 bin, Tes-İş 14 bin, Tez Koop-İş 13 bin, Sağlık-İş 14 bin, Petrol-İş 10 bin kişi artırmıştır. Türk-İş’teki ilerici sendikalardan Tümtis, TGS, Basın-İş de üye artışı sağlayan sendikalardandır. Aynı dönemde Teksif, Genel Maden-İş, Tek Gıda-İş, Şeker-İş, Haber-İş sendikalarında gerileme bulunmaktadır.
DİSK’in üye sayısı da hem 2013’e göre hem 2017’ye göre artmış olmakla birlikte sendikalı işçiler içindeki oranı bu dönemde biraz düşerek %8,9 olmuştur.
Bu 3 konfederasyon dışında 2018 Temmuz ayı itibariyle konfederasyon ismi taşıyan iki oluşum daha (Tüm-İş ve Birlik-İş) mevcuttur. Ancak sözü edilen 2 konfederasyonun toplam üye sayısı 900 kişiden ibarettir. Şu an için bir hayat belirtisi görülmemektedir.
Bağımsız sendikalar ise sendikalı işçilerin %1,5’ini üye yapmıştır. İstatistiklerde yer verilen sendika sayısı 2013 Ocak ayında 92’iken 2018 Temmuz’unda 169’a çıkmıştır. %1 barajının üstünde olan tek sendika Akbank’ta işyeri sendikası olarak faaliyet sürdüren Banksis sendikasıdır. Banksis’in üye sayısı 2013’te 11 bin’in üstündeyken 2018 Temmuz ayında 6 bin 300’e düşmüştür. Sendika, Akbank’ın sendika üyelerini istifaya zorladığını kamuoyuna duyurmuştur.
6356 sayılı yasa ile işkolu barajının %1’e düşmesi ve üyelikler için noter şartının kaldırılmış olması bu dönemde sendika sayısının 77 adet artmasını sağlamıştır. Ancak yeni kurulan sendikalar içinde 3 büyük konfederasyona üye olanların dışındakiler örgütlenmede ilerleme sağlayamamıştır. 2016 yılında petrol, kimya işkolunda kurulan Kimpet-İş sendikası 1.787 üyeye ulaşmıştır. Ancak anlaşıldığı kadarıyla bu sendika tipik bir sarı sendikadır. Petrol-İş’in 2015 yılında Standard Profil işyerinde örgütlenme çalışmasından sonra kurulmuştur ve tespit edebildiğimiz kadarıyla örgütlü olduğu tek işyeri burasıdır. Bağımsız bir işçi örgütü olarak oluşan ve örgütlenmede kaydettiği aşama istatistiklere yansımış olan tek sendika olan Hava-Sen’in 3 bin 800 üyesi bulunmakta ve işkolunda çalışanların %0,52’sini temsil etmektedir.
Solda yer alan bağımsız sendikalardan Bağımsız Maden-İş sendikası Haziran ayında Soma merkezli olarak kurulmuştur. Soma, Amasra, Artvin’deki işçilerle bağları bulunmaktadır. Ancak henüz üye yapmaya başlamamıştır.
En çok sendikanın bulunduğu işkollarından birisi “Dokuma, Hazır Giyim ve Deri” işkoludur. Bu işkolunda 2018 Temmuz istatistiklerinde yer alan 15 sendikadan 8’i 2013 Ocak istatistiğinde bulunmamaktadır. 1997 yılında kurulmuş bulunan Batis 2013-2018 arasında 1.600 – 2.000 arasında, neredeyse stabil bir üye sayısına sahiptir. Bu işkolunda kurulu bulunan Giyim-Sen, Dev Tekstil sendikalarının üye sayısı 100’ün altında görünmeye devam etmektedir.
Ticaret, Büro, Eğitim ve Güzel Sanatlar işkolunda da 15 sendika bulunmaktadır ve bu sendikaların 6’sı 6356 sayılı yasadan sonra kurulmuştur. Bu işkolu yoğun olarak meslek veya sektör sendikalarının (Bilgi İşlem İşçileri Sendikası, Türkiye Yazarlar Sendikası, Müzik-Sen, Sine-Sen, Oyuncular Sendikası, sinema-TV Sendikası, Avukatlar Sendikası, Mali Müşavir Sen) bulunduğu ancak örgütlenmede ilerleme sağlayamadıkları bir işkoludur. Bu sendikalardan Sine-Sen ve Oyuncular Sendikası’nın kamuoyuna yansıyan çalışmaları bulunmakla birlikte üye sayısına yansımamaktadır.
İnşaat işkolunda kurulu bulunan 10 sendikanın 7’si 2013 istatistiğinden sonra faaliyete geçmiştir. Bu işkolunda baraj 18 bin kişiye denk düşmektedir. Hak-İş’e bağlı Öz İnşaat-İş sendikasının 625 üyesi vardır ve işkolu barajının oldukça gerisindedir. DİSK üyesi olan Dev Yapı-İş uzun bir hareketsizlik döneminden sonra, henüz üye sayısı 445 kişi olmakla birlikte, örgütlenme çabası gösteren bir hale gelmiştir. İşkolunda faaliyet gösteren ve solda yer alan İnşaat-İş (278 üye) ve İyi-Sen (182 üye) de değişik şantiyelerde örgütlenme çabaları ve hak eylemleri gerçekleştirmektedirler.
“Gemi Yapımı Ve Deniz Taşımacılığı, Ardiye ve Antrepoculuk” işkolunda faaliyette olan DGD-Sen (96 üye) kendisini Umut-Sen kolektifi içinde tanımlamaktadır. Geçtiğimiz yıllarda değişik işyerlerinde örgütlenme girişimleri ve eylemleri kamuoyuna yansımıştır. Ancak, mevcut durumda üyelik artışı sağlayamamıştır.
DİSK
Tablo-2: DİSK’e üye sendikaların üye sayıları, 2013-2018 Temmuz
|
|
2013 Ocak |
2017 Temmuz |
2018 Ocak |
2018 Temmuz |
||||
Kısaltma |
Üye sayısı |
% |
Üye sayısı |
% |
Üye sayısı |
% |
Üye sayısı |
% |
BTO-SEN |
— |
— |
16 |
0,02 |
151 |
0,1 |
62 |
0,04 |
GIDA-İŞ |
1.788 |
0,34 |
1.437 |
0,26 |
1.425 |
0,25 |
1.730 |
0,29 |
DEV MADEN-SEN |
178 |
0,1 |
273 |
0,14 |
229 |
0,12 |
205 |
0,1 |
LASTİK-İŞ |
7.168 |
1,54 |
13.232 |
2,82 |
13.363 |
2,78 |
14.050 |
2,86 |
TEKSTİL |
10.203 |
1,02 |
11.335 |
1,13 |
11.550 |
1,12 |
11.666 |
1,11 |
TÜMKA-İŞ |
593 |
0,27 |
386 |
0,17 |
302 |
0,13 |
267 |
0,12 |
DEV İLETİŞİM-İŞ |
— |
— |
15 |
0,03 |
13 |
0,03 |
15 |
0,03 |
BASIN-İŞ |
546 |
0,52 |
436 |
0,48 |
400 |
0,44 |
398 |
0,44 |
BANK-SEN |
493 |
0,19 |
449 |
0,16 |
431 |
0,15 |
109 |
0,04 |
SOSYAL-İŞ |
7.246 |
0,34 |
10.297 |
0,32 |
10.416 |
0,3 |
10.623 |
0,31 |
SİNE-SEN |
15 |
0 |
104 |
0,01 |
97 |
0,01 |
103 |
0,01 |
CAM KERAMİK-İŞ |
— |
— |
132 |
0,08 |
198 |
0,12 |
272 |
0,16 |
BİRLEŞİK METAL-İŞ |
26.061 |
1,91 |
29.502 |
1,95 |
30.610 |
1,98 |
31.058 |
1,97 |
DEV YAPI-İŞ |
2 |
0 |
329 |
0,02 |
322 |
0,02 |
445 |
0,03 |
ENERJİ-SEN |
279 |
0,12 |
1.557 |
0,65 |
865 |
0,37 |
676 |
0,28 |
NAKLİYAT-İŞ |
2.789 |
0,42 |
4.423 |
0,61 |
4.299 |
0,56 |
4.019 |
0,55 |
LİMTER-İŞ |
134 |
0,09 |
213 |
0,13 |
189 |
0,12 |
271 |
0,16 |
DEV SAĞLIK-İŞ |
1.234 |
0,44 |
594 |
0,17 |
440 |
0,12 |
538 |
0,14 |
DEV TURİZM-İŞ |
7 |
0 |
1.633 |
0,18 |
1.853 |
0,22 |
1.515 |
0,16 |
GÜVENLİK-SEN |
— |
— |
4.742 |
1,44 |
5.173 |
1,75 |
5.621 |
1,91 |
GENEL-İŞ |
41.466 |
6,33 |
64.883 |
6,79 |
66.861 |
6,39 |
76.925 |
7,61 |
TOPLAM |
100.202 |
0,92% |
145.988 |
1,07% |
149.187 |
1,08% |
160.568 |
1,14 |
Kaynak: ÇSGB 6356 Sendika İstatistikleri, 2013-2018
2018 Temmuz istatistiklerine göre DİSK’in üye sayısı 160 bin, istatistik kapsamındaki 14 milyon işçi içindeki üyelik oranı %1,14’tür. DİSK sendikalı işçilerin ise %8,9’unu temsil etmektedir.
DİSK’e bağlı 22 sendika olmakla birlikte, işkolu istatistiklerinde Emekli-Sen yer almadığı için, istatistiklerde 21 üye sendika vardır. 10 numaralı Ticaret, Büro, Eğitim ve Güzel Sanatlar işkolunda DİSK’e üye iki sendika (Sosyal-İş ve Sine-Sen), diğer işkollarında birer sendika bulunmaktadır. DİSK üyesi sendikalardan 5 tanesi ( Lastik-İş, Tekstil, Birleşik Metal-İş, Güvenlik-Sen, Genel-İş) %1 barajının üstündedir. 4 sendika ise (Sosyal-İş, Nakliyat-İş, Tümka, Dev Turizm-İş) yazının önceki bölümünde söz edilen Geçici 6. Maddeye göre şimdilik işkolu barajından muaftır.
DİSK’in sayısal olarak en büyük sendikası Genel-İş, tüm DİSK üyelerinin %48’ini temsil etmektedir. Genel-İş kendi işkolundaki işçilerin %7,6’sını üye yaparak işkolları düzeyinde de DİSK’in en yüksek temsil oranına sahip sendikasıdır. Nesnel bir değerlendirme açısından “Genel İşler” işkolunun %43 ile en yüksek sendikalaşma oranına sahip işkolu olduğu ve bu işkolunda üyeliklerin genellikle yerel yönetimdeki partiye göre şekillendiğini göz önünde tutmak yararlı olacaktır. Genel-İş ağırlıklı olarak CHP ve BDP’li belediyelerde örgütlüdür. Genel-İş’in üye sayısı son 6 ayda 10 bin, son bir yılda 12 bin artmıştır. Son 6 ayda aynı işkolundaki sendikalardan Hizmet-İş’in üye sayısı 35 bin, Belediye-İş’in 11 bin artmıştır. Bu dönemde işkolunda çalışan sayısı 34 bin azalmış, ancak bu üç sendikanın üye sayısı toplamda 57 bin kişi artmıştır. Üye sayısı artışlarında taşerondan kadroya geçirilen işçi sayısının etkili olduğu anlaşılmaktadır.
DİSK içinde sayısal olarak en çok üyeye sahip olan ikinci sendika ise 31 bin üye ile Birleşik Metal-İş sendikasıdır. Birleşik Metal-İş’in üye sayısı 2013 Ocak istatistiklerine göre 5 bin, 2017 Temmuz ayına göre ise 1.500 kişi artmıştır. Nakliyat-İş sendikası örgütlenme ve mücadelesini istikrarlı olarak sürdürmektedir.
DİSK’e 2012 sonrasında üye olan Güvenlik-Sen’in üye sayısı son bir yılda 900 kişi artmıştır. İşçi sendikaları içinde son yılların en hızlı artışı güvenlik işkolundadır. Bu işkolundaki sendikalaşma da “Genel İşler” işkolu gibi ağırlıklı olarak kamu işyerlerindedir ve işçiler buralardaki yönetimlere paralel sendikalara üye olmaktadır. 2013 Ocak ayında savunma ve güvenlik işkolundaki toplam sendikalı işçi sayısı 23 bin ve sendikalı işçi oranı %12’dir. 23 bin üyenin 21 bin’i de bu işkolunun eski sendikalarından olan ve savunma sanayi işyerlerinde örgütlü olan Türk Harb-İş üyesidir. 2018 Temmuz’una gelindiğinde ise işkolunda sendikalı işçilerin sayısı 121 bin’e oranı %41’e yükselmiştir. Halen 23 bin üyesi olan Türk Harb-İş sendikası işkolunda üye sayısı itibariyle 4. sıraya gerilerken esas olarak özel güvenlik sektöründe faaliyet gösteren 4 sendika 2013 sonrasında %1 barajının üstüne çıkmış ve toplamda 100 bin’e yakın üyelik artışı sağlamışlardır.
Avcılık, Balıkçılık, Tarım ve Ormancılık işkolunda kurulup 2015 yılında DİSK’e üye olan BTO-Sen, iletişim işkolunda kurulu bulunan Dev İletişim-İş (İletişim-İş) sendikalarında istatistiklere yansıyan bir örgütlenme adımı görülmemektedir. DİSK’in eski sendikalarından olan ancak bir dönem faal olmayıp 2013 Ocak istatistiklerinde yer almayan Cam Keramik-İş son dönemde çeşitli örgütlenme çabalarıyla gündeme yansımaktadır. Üye sayısında da sayısal olarak küçük bir artış görülmektedir.
Dev Maden-Sen’in üye sayısı Soma katliamı sonrasında 500 kişi kadar artarak 600’e ulaşmış, ancak daha sonra tekrar gerileyerek 200 kişiye inmiştir. Dev Maden-Sen oluşan tepkiyi örgütlü güce dönüştürememiştir.
DİSK Basın-İş sendikası son yıllarda ağırlıklı olarak gazetecilere dönük çalışmalar yapmaktadır. Basın özgürlüğü ve işten atılan gazeteciler konularında eylem ve etkinliklerde yer almakta, açıklamalar yapmaktadır. Geçtiğimiz yıllarda matbaaların yoğun olduğu Topkapı bölgesinde temsilcilik açarak örgütlenmeye dönük girişimden sonuç alınamamış olmakla birlikte İstanbul’da matbaaların yoğunlaştığı bölgelerde çalışmalarını sürdürmektedir. Üye sayısı ise kısmi bir gerileme içindedir ve mevcut durumda 400 civarındadır.
Enerji-Sen ise son bir yıl içinde 900 kadar üye kaybetmiş görünmektedir. Dev Sağlık-İş’in üye sayısı bir öncesine yakındır. Ancak, şu anda geçen yıllardaki örgütlenme performansından uzaktır. Limter-İş sendikası geçen aylarda Tuzla ve Yalova’da talep eksenli olarak iyi bir çalışma yürütmüş olmakla birlikte yapılan çalışmalar üyeliklere yansımamıştır. Bank-Sen ise hissedilir bir gerileme yaşamaktadır.
Değerlendirme
6356 sayılı yasanın Geçici 6. Maddesindeki işkolu barajı muafiyeti Eylül ayında sona erecektir. En azından ilgili maddenin değiştirilerek sürenin uzatılmaması durumunda 9 sendika daha %1 barajının altında kalarak yeni TİS yetkisini kaybedecektir.
İşçi sendika üyeliklerinde bir yıl öncesine göre 180 bin kişilik artış bulunmaktadır. Ancak bu artışın 110 bin kişilik kısmı iktidar destekli Hak-İş’in, çoğu kamu işyerlerindeki, üyeliklerinden kaynaklanmaktadır. Türk-İş’e üye sendikaların üye sayılarında toplam olarak 50 bin civarında artış bulunmaktadır.
Yerleşik sendika ve konfederasyonlara alternatif oluşturma çabasındaki bağımsız sendikalar bu dönemde de gözle görülür bir ilerleme sağlayamamıştır. Yeni kurulan Bağımsız Maden-İş’in göstereceği performansı yeni sendikal yapılar açısından önemli olacaktır.
Bu dönemde DİSK’in üye sayısı ise 15 bin kişi kadar artmıştır. Artışın büyük kısmını taşeron işçilerin kamuya geçirilmesinin etkisiyle Genel-İş sağlamıştır. Birleşik Metal-İş’te bin kişinin üstünde, Güvenlik-Sen, Lastik-İş, Tekstil, Gıda-İş sendikalarında yüzlü sayılarla ifade edilebilen üye artışı görülmektedir.
İşçi sendikalarındaki ilerici güçlerin odağı olan DİSK, kamu çalışanı sendikalarındaki benzeri olan KESK’ten farklı olarak sayısal bir gerileme içinde değildir. Ancak, ciddi ve esin kaynağı olacak bir ilerleme de görülmemektedir.