SHD 2017 İşçi/Emekçi Hak İhlalleri Raporu: Umutlu Bir Yıl için Mücadeleye Devam

SHD İşçi/Emekçi Hakları Çalışma Grubu tarafından  hazırlanan ve çalışma yaşamında işçilerin,emekçilerin hak ihlallerinin incelendiği raporu 2017’nin son günü “umutlu bir yıl için mücadeleye devam” diyerek kamuoyu ile paylaşıyoruz…
2017 İŞÇİ/EMEKÇİ HAK İHLALLERİ RAPORU
1. RAPOR HAKKINDA
1.1. Raporun Amacı:
Rapor SHD İşçi/Emekçi Hakları Çalışma Grubu tarafından hazırlanmıştır.
SHD 2017 İşçi/Emekçi Hak İhlalleri Raporu ücretli olarak çalışmak zorunda olan milyonlarca kişinin karşı karşıya kaldığı ihlallerin çalışma yaşamıyla doğrudan bağlantılı bölümünü derli-toplu olarak sergileyerek, sosyal haklar mücadelesinin bu alanında atılması gereken adımlar için bir zemin sunmayı amaçlamaktadır.
İşçi/emekçilerin “özne” olma hali önemlidir. Rapor, sadece işçi/emekçilerin karşı karşıya kaldıkları ihlallere değil, bu ihlallerin kamuoyu gündemine girmesini sağlayan direnişlere de dikkat çekmektedir.
  • Hak ihlallerini görünür kılarak bu konudaki toplumsal duyarlılığı artırmak.
  • Sermaye ve egemenlerin oluşturduğu yanlış bilgilenmelerin etkisini kırmak.
  • İşçi/emekçilerin taleplerini somutlaştırmak.
  • Alanda mücadele yürütenlere somut veri ve kaynak oluşturmak.
  • Hakların mevcut hukuksal zeminin ötesinde algılanabilmesi ve hak bilincinin yerleşmesine destek olmak.
  • Uzun vadede araştırmacı ve akademisyenlere derli toplu işlenebilir veriler oluşturmak.
1.2.Veri Toplama Yöntemi
Rapor, esas olarak işçi/emekçi basınında yer alan haberlere dayanılarak hazırlanmıştır. Hak ihlalleri basına genellikle bir direniş ortaya çıktığında yansımaktadır. Ayrıca işçi mektupları, toplantılarda ifade edilen sorunlar vb. şeklinde de görünür hale gelmektedirler.
Rapor mevcut haliyle tüm ihlalleri aktarmak iddiasında değildir. Ancak, önümüzdeki yıllarda genişletilecek bir çalışmanın başlangıcı olarak değerlendirilmelidir.
İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Meclisi’nin “İş Cinayeti Raporları”, Emek Çalışmaları Topluluğu’nun yıllık “İşçi Sınıfı Eylemleri Raporları” hem esin kaynağı hem de yararlanılan kaynaklardır.
2. GENEL DEĞERLENDİRME
2017 yılı giderek yoğunluğu artan bir baskı rejimi altında geçmiştir. Dünya genelinde 200 yılı aşkın süren mücadelelerle kazanılan demokratik hakların kullanımı Olağanüstü Hal (OHAL) gerekçesiyle keyfi olarak sınırlanmakta veya engellenmektedir. Emek örgütlerinin ve diğer demokratik, muhalif kurumların yaptığı yasal miting başvurularının büyük kısmı reddedilmekte, basın açıklamaları, yürüyüşler, direnişler, grevler yasaklanmaktadır. Hak arama eylemlerine katılanlar günlerce sürecek gözaltıları, tutuklamaları göze almak zorunda kalmaktadır. Muhalif gazeteciler, aydınlar, eleştirel düşüncelerini paylaşanlar gözaltılarla, tutuklamalarla karşı karşıya kalmaktadır. Bu durum emekçilerin hak arama eğilimlerini de baskı altına almakta, ancak hak savunma ve geliştirme mücadeleleri, direnişler devam etmektedir.
Yasalarda işçi/emekçiler aleyhine yapılan değişiklikler ve değişiklik girişimleri, işçi ve emekçilerin lehine olan yasal düzenlemelerin uygulanmaması, kamu çalışanlarına dönük baskılar, işten çıkarmalar, ücretlerin ödenmemesi, kötü çalışma ve barınma koşulları, şiddet ve ayrımcılık, işçi sağlığı ve iş güvenliği sorunları, iş cinayetleri, sendikasızlaştırmaya dönük baskılar ile bu konularda yaşanan direnişler kamuoyuna yansımaktadır. Ayrıca emekçi örgütlerinin bazılarında, mevcut anti-demokratik düzenlemeler ile ülkedeki ortamdan beslenerek sermayenin lehine sonuçlar veren içe dönük hak ihlalleri ve sorunlar yaşadığı görülmektedir.
İşçi ve emekçilerin yaşadığı birçok sorun ancak yaşanan direnişlerle kamuoyunun gündemine gelmektedir. Bu direnişler ortaya çıktığında da, birbirinden farklı başlıklarda ele alınabilecek olan bir çok sorun iç içe geçmiş olmaktadır. Rapor hazırlanırken birbirine geçmiş olan başlıklar içinde öncelikli olanlar değerlendirilerek sınıflandırılmaya çalışmıştır. Bazı durumlarda ise aynı olay farklı başlıklar altında yer almıştır.
3. YASAL DÜZENLEMELER
Sendikal Yasa ve İstatistikler: 2017 yılında sendikal yasalarda bir değişiklik olmamakla birlikte sendikalaşma ve grev haklarını zorlaştıran, hatta bir çok durumda engelleyen, yasalar varlığını sürdürmüştür. Bunlardan bir tanesi de sendikal yetkinin hem işçi, hem kamu çalışanı sendikalarının toplu sözleşme yetkilendirilmelerinin ÇSGB tarafından oluşturulan ve yayınlanan istatistiklere göre gerçekleştirilmesidir.
İşçi sendikaları açısından sendikanın kurulu bulunduğu işkolunda %1 işkolu barajı bulunmaktadır. Bakanlığın yılda iki kez (Ocak ve Temmuz aylarında) yayınladığı istatistiklerde %1’i aşamayan sendikalar (kuruluş tarihine göre birkaç istatistik olmakla birlikte) işverenleri toplu sözleşme görüşmesine çağıramamakta, işçi talepleri karşılanmadığında yasal grev yapamamaktadır.  2017 Temmuz ayında yayınlanan istatistiklere göre Türkiye’de sendikalı işçi sayısı 1.623.638 ve resmi sendikalaşma oranı %11.95’tir.
Sendikalaşma ve istatistiklerle ilgili olarak yaşanan hak ihlallerinin bazı örnekleri aşağıdaki şekildedir (Sendikalaşma önündeki diğer engellere Rapor’un diğer bölümlerinde değinilecektir):
-Barajı geçemeyen sendikalar, herhangi bir işyerinde işçilerin tamamının örgütlendiği sendika bile olsa, toplu iş sözleşmesi ve yasal grev yetkisi alamamaktadır. Bu durum, işveren baskıları nedeniyle zaten zor olan sendikalaşmayı daha da zorlaştırmaktadır. Ayrıca, işçi iradesinden kopmuş, anti-demokratik sendikal yapıları yeni sendikaların oluşmasından korumakta, sendikal bürokrasiler için zırh sağlamaktadır. 2017 yılında İnşaat-İş, DGD-Sen,  DİSK/Limter-İş ve DİSK/Enerji-Sen gibi sendikalar ve bu sendikalara üye olan işçiler işkolu barajından kaynaklanan örgütlenme hakkı ihlaliyle karşı karşıya kalmışlardır.
-Toplu İş sözleşmesi kapsamındaki işçilerin sayısı ise çok daha düşüktür. DİSK-AR’ın aktardığı verilere göre 31.12.2016 itibariyle TİS kapsamındaki işçilerin sayısı 1.089.252 ve toplam işçi sayısına oranı ise %7.3’tür (Not: DİSK-AR toplam işçi sayısına kayıt dışı işçileri de dahil ederek toplam işçi sayısını 14.940.000 olarak kabul etmektedir.). Bu verilere göre, 2016 sonu itibariyle, sendika üyesi işçilerin yaklaşık olarak %30’unu oluşturan 457 bin kişi sendika üyesi olduğu halde TİS kapsamı dışında kaldığından dolayı hak ihlaliyle karşı karşıyadırlar. Bu ihlalin nedenleri arasında %1 işkolu barajı, işyeri ve işletme barajları, sendikal yetki mekanizmasındaki sorunlar (Aylarca, bazen yıllarca süren sendika yetki davaları, sendikal nedenli işten çıkarmalar vb) bulunmaktadır.
-Asgari Ücret: Milyonlarca emekçiyi yakından ilgilendiren asgari ücret 2018 yılı için, işveren ve hükümetin oy çokluğuyla açlık sınırının altında bir miktarda (AGİ dahil net 1.603 TL) belirlendi ve ilan edildi.
İş Mahkemeleri Kanunu: 25 Ekim 2017 tarihinde Resmi Gazete’de yayınlanmıştır. Kanun kamuoyunda iş uyuşmazlıklarında zorunlu arabuluculuk düzenlemesi nedeniyle bilinmektedir. İşçiler işe iade ve işçi alacakları için mahkemeye başvurmadan önce zorunlu arabuluculuk sürecini tamamlamak zorunda kalacaktır. Kanun’un arabuluculukla ilgili maddeleri 1 Ocak 2018 tarihinde yürürlüğe girecektir.
– Bazı işçi alacaklarındaki (kıdem ve ihbar tazminatı, yıllık izin ücreti) zaman aşımı süresi 10 yıldan 5 yıla indirilmiştir.
– Davaların bir çoğu açısından (örn. feshin geçerliliği, disiplin cezasının iptali, TİS hükümlerinin yorumlanması davaları vb.) Yargıtay yolu kapatılarak temyiz hakkı sınırlandırılmıştır.
Zorunlu arabuluculuk, zaten mahkemeye gitmesi önünde bir çok engel bulunan işçi açısından hak aramanın daha da zorlaştırılması anlamına gelecektir. Arabuluculuk sürecinde tarafların işçiye yasada öngörülenin üzerinde haklar tanıyan bir anlaşma yapacaklarını kimse beklememektedir. Arabuluculuk, işçinin mahkeme sürecinin uzunluğu, yaşanacak belirsizlikler, avukatlık masrafları gibi masraflarla korkutularak haklarının bir bölümünden vaz geçirilerek anlaşma yapılması şeklinde işleyecektir. Üstelik arabulucu ücretleri, eğer aralarında farklı şekilde anlaşmazlarsa, taraflar tarafından karşılanacaktır. Bu da, ekonomik zorluk ve belirsizlik yaşayan işçi için yeni bir külfet olacaktır. Zaman aşımı süresinin düşürülmesi ise işçilerin ekonomik olarak kendilerine uygun veya kendilerini nispeten güvende zamanda dava açabilme haklarına zarar verecektir.
Özelleştirme Girişimleri: Türkiye Taş Kömürü İşletmeleri (TTK) (Zonguldak ve Bartın, maden işkolu, GMİS, özelleştirmeye karşı eylem): Torba yasada yer alan ve TTK’ya ait sahaların parça parça özelleştirilmesinin yolunu açan maddenin taslaktan çıkarılması talebiyle önce miting düzenlenmiş, sonraki günlerde 3.000 işçi maden ocağından çıkmama eylemi gerçekleştirmiştir. Hükümet ile GMİS arasındaki görüşmede hükümetin “devlet eliyle işlenen sahaları” yasa maddesinden çıkaracağı sözü vermesi üzerine eylem, başladıktan 22 saat sonra, bitirilmiştir.
-1 Mayıs’ta Taksim Yasağı: Eylemler üzerinde öteden beri var olan keyfi yasaklama ve baskılar OHAL ile birlikte daha da artarak sürmektedir. Tarihsel olarak 1 Mayıs Meydanı olan Taksim’de 1 Mayıs bu sene de yasaklanmıştır. Emek örgütlerinin ve kitlesinin büyük bölümü mevcut durumu ve güç dengesini göz önünde bulundurarak 1 Mayıs eylemini Bakırköy Meydanı’nda gerçekleştirmiştir. Emek güçlerinin bir bölümü ise Taksim’e çıkmak hedefiyle eylemler gerçekleştirmiş, bu girişimlerde çok sayıda kişi polis şiddetine uğrayarak gözaltına alınmıştır.
 
4. KAMU EMEKÇİLERİNE DÖNÜK İHLALLER
Kamu emekçileri üzerindeki baskılar ve hak gaspları Olağanüstü Hal döneminde önceki dönemlere göre artış göstermiştir. Çok sayıda kamu emekçisine sürgün, ücret kesme, kıdem durdurma cezaları uygulanmıştır. 2016 Temmuz istatistiklerinde KESK’in üye sayısı 221 bin iken, söz konusu baskıların etkisiyle, 2017 Temmuz istatistiklerinde 167 bin’e gerilemiştir.
  • En sonuncusu 24 Aralık 2017 tarihinde yayınlanan 695 sayılı KHK ile olmak üzere binlerce kamu çalışanı kamudan ihraç edilmiştir. OHAL’in ilan edildiği 20 Temmuz 2016 sonrasında kamudan 100 bin’den fazla kişi ihraç edilmiştir. İhraç edilenlerin en az 4.237’si KESK üyesidir.
  • 29 Aralık 2015’te KESK kararıyla gerçekleştirilen greve katılan kamu emekçilerinden KHK ile ihraç edilmemiş olanlara maaş kesme, kıdem durdurma, sürgün cezaları verilmiştir.
  • Ankara’da 2016 Kasım ayından itibaren Yüksel Caddesi’nde direnişe başlayan akademisyen Nuriye Gülmen, Semih Özakça ve arkadaşlarının direnişleri 1 yılı geçmiştir. 2017 Mart ayında başlayan açlık grevi sürmektedir. Yüksel Caddesi’nde her gün 2 kez açıklama gerçekleştirilmekte, her açıklamada polis eyleme katılanları gözaltına almakta, ancak eylem devam ettirilmektedir.
  • Baskılara ve hak gasplarına karşı basın açıklamaları, oturma eylemleri gibi protesto eylemleriyle hak arayışı içinde olan çok sayıda kamu çalışanı değişik kentlerde defalarca gözaltına alınmıştır. Aydın, Malatya ve diğer illerde işine geri dönmek isteyen kamu emekçileri peş peşe birçok kez gözaltına alınmışlardır.
  • KHK ile ihraç edilmiş olan SES Malatya eski Şube Başkanı Bülent Uçar kalp krizi sonucu ölmüştür.
  • Proje okul uygulaması nedeniyle Cağaloğlu Anadolu Lisesi’nden sürgün edilen Edebiyat Öğretmeni Mustafa Turgut kalp krizi sonucunda hayatını kaybetmiştir.
  • Barış İçin Akademisyenler imzacıları arasında yer alan ve bu nedenle Çukurova Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi’ndeki sözleşmesi yenilenmeyen, diğer üniversitelere başvuruları da kabul edilmeyen Dr. Mehmet Fatih Tıraş da intihar ederek yaşamına son vermiştir.
  • İzmir’de FETÖ üyesi olmak iddiasıyla açığa alınan Asistan Doktor Orhan Çetin intihar ederek yaşamına son vermiştir.
  • İstanbul’da da işyerinden memnun olmayıp başka bir yere tayinini isteyen hemşire Fatma Şeker tayin talebinin reddedilmesinden sonra intihar etmiştir.
  • Bir ayda üç yargı emekçisi intihar etti: Antalya’da Bölge Adliye Mahkemesi’nde görevli zabıt kâtibi Cevahir Toker, adliye binasının yedinci katından atlayarak yaşamına son vermiştir. Dersim Çemişgezek Adliyesi’nde mübaşir kadrosunda çalışan Süleyman Aydın, adliyenin arşiv odasında kendisini asmıştır. İstanbul Anadolu Adliyesi’nde zabıt kâtibi olan Fatih Ersoy yaşamına son vermiştir. BES ve Türk Büro-Sen “ağır iş yükü, ekonomik ve sosyal hakların yetersizliği, baskı ve ayrımcılık gibi nedenlerle yargı emekçilerinin psikolojisinin bozulduğunu” belirtmiştir.
  • Sağlık emekçilerine şiddet: SES Genel Sekreteri Pınar İçel, günde 30 sağlık emekçisinin şiddete uğradığını açıklamıştır. İçel, iktidar tarafından sağlıkta yaşanan sorunların sorumlusu olarak sağlık emekçilerinin gösterilmesi nedeniyle şiddet olaylarının arttığını belirtmiştir.
  • Hekimlerin aşırı çalıştırılması ve hekim intiharları: Kasım ayında aynı gün içinde 3 sağlıkçının intihar etmesi üzerine TTB kötü çalışma koşullarına dikkat çekmek üzere sosyal medya kampanyası başlattı. Asistan doktor Ece Ceyda Güdemek (Adana), Uzman doktor Engin Karakuş (Batman), tıp fakültesi öğrencisi Yağmur Çavuşoğlu (İstanbul) TTB hekimlerin 36 saate varan nöbetler, haftalık 100 saati aşan çalışma saatleri ve 5 dakikada bir hasta bakma zorunluluğu ile kötü şartlarda çalışan hekimlere dikkat çekti.
5. İŞTEN ÇIKARMALAR
Ülkenin bir çok farklı yerinden işyeri kapanması, küçülme, daralma gibi gerekçelerle işten çıkarma haberleri gelmiştir. Bunların bazılarında, daha düşük ücretle işçi çalıştırmak isteyen işverenlerin, OHAL döneminde işçilerin direncinin zayıf olacağını öngörerek işten çıkarmış olma olasılıkları bulunmaktadır. Öte yandan ülkedeki ekonomik durumun da etkili olduğu görülmektedir.
-Global Eva Plastik (İstanbul, petrol-kimya işkolu): Esenyurt’ta ayakkabı tabanı imalatında faaliyet gösteren Global Eva Plastik isimli işyeri Ocak ayında üretimi durdurmuş ve Şubat ayında işçilere hiçbir ödeme yapmadan 120 işçisini işten çıkarmıştır.
-Şirvan Maden Ocakları: Şirvan’da 216 maden işçisi işten çıkarılmıştır. 2016 Kasım ayında 16 işçinin iş cinayetine kurban gittiği Şirvan’da Ciner grubu hayatta kalan işçileri işten çıkarmaya devam etmiştir. Daha önce 357 işçisini işten çıkaran şirket, 2017 Şubat ayında da 216 işçinin işine son vermiştir.
-Polimer Plastik (İstanbul, tekstil): İstanbul Sefaköy’de çuval üretimi yapan Polimer Plastik işyeri 2017 Kasım ayında iflas ettiğini açıklayarak faaliyetini durdurmuştur. 650 işçinin çalıştığı, Teksif’in örgütlü olduğu işyerinde tüm makinaların hacizli olduğu açıklanmıştır. İşçilerin tazminatları ve 3 aylık ücretleri ödenmemiştir. İşyerinde 12 gün nöbet tutan işçiler 12 Kasım’da direnişi bitirmişlerdir. İşçi alacaklarının mahkeme yoluyla alınmaya çalışılacağı açıklanmıştır.
-Kırklareli Şişe Cam: Fırın kapanması gerekçesiyle 90 işçi işten çıkarıldı. İşçiler 20 günlük mücadelenin ardından kısmi kazanımla direnişlerini sonuçlandırdı. Direniş, işçilerin üye olduğu Kristal-İş Sendikası’nın direnişi desteklememesine rağmen gerçekleştirildi. Lüleburgaz’dan İstanbul’a yürüyüşe geçen işçilerin yürüyüşü OHAL gerekçesiyle engellendi. Sonrasında, isteyen işçilerin Eskişehir’deki fabrikada işe başlaması, Eskişehir’e gitmek istemeyen işçilere ise teşvikli tazminat ödenmesi konusunda işçilerle işveren arasında anlaşma sağlandığı açıklandı. Mevcut zor şartlar (OHAL baskıları ve sendikanın direnişe destek vermemesi) altında 90 Trakyalı diz çökmeden, mücadeleyle bazı kazanımlar elde etmiş oldu.
Doğan Medya (İstanbul vd., basın yayın işkolu): Doğan TV grubu içinde yer alan değişik televizyon ve radyo kanallarından 40’ın üzerinde çalışan “kemer sıkma” politikası çerçevesinde işten çıkarıldı.  (29.11.2017)
Yılmaz Elektrik (Kocaeli, inşaat işkolu): Kocaeli İSU taşeronu Yılmaz Elektrik Otomasyon’da çalışan 20 işçi 20 Kasım’da gerekçesiz olarak işten çıkarıldı. İşçilerin 70 günlük ücretleri ve tazminatları ödenmedi. İşçilerden İnşaat-İş üyesi 4 işçi 26 Kasım’da Tuzla’daki şirket merkezi önünde direnişe başladı.
Standard Profil (Düzce, petrol-kimya işkolu): Petrol-İş üyesi 140 işçi gerekçesiz olarak işten çıkarılmıştır. Tepki eylemleri ve açıklamalar yapılmıştır. İşten çıkarmaları protesto amacıyla Standart Profil şirketine ait SP1 ve SP2 işyerlerinde 10-12 Eylül tarihlerinde 48 saatlik eylem gerçekleştirilmiştir. Sendika, eylem sonrasında bir ek protokol yapıldığını açıklayarak direnişi bitirmiştir.
6. ÜCRET, ÇALIŞMA ve BARINMA KOŞULLARI İHLALLERİ
Ücretlerin düşüklüğü, geç ödenmesi, bazen aylarca ödenmemesi, aşırı süreli çalışmalar yapılması ve fazla çalışma ücretlerinin ödenmemesi, izin hakkının kullandırılmaması gibi bir çok hak ihlali bulunmaktadır. Türkiye, benzer gelişmişlik seviyesinde bulunan ülkelere göre hem yasal çalışma süresinin yüksek (haftalık 45 saat) olduğu, hem de fazla çalışmanın çok olduğu bir ülkedir.
Kıdem Tazminatının İşlevsizleştirilmesi Girişimi: Yıllardır sermayenin ve hükümetlerin gündeminde olan ve kıdem tazminatının işlevsizleştirilmesini hedefleyen girişim 2017 yılında da uzun süre yoğun şekilde gündemde kaldı. Eksik ve sorunlu alanları olmakla birlikte işçiler açısından önemli bir hak olan kıdem tazminatının sermayeye “yük” olmaktan çıkarılması iktidar tarafından gündemde tutuldu. Temmuz ayında ÇSGB Bakanı’nın değişmesiyle bu konudaki girişimler duraklamıştır. Ancak, AKP iktidarının ve sermayenin gündeminde kalmaya devam etmektedir. Emek örgütleri ve emekçiler ise kıdem tazminatının işçiler açısından etkinliğini artıracak önerileri gündeme getirmelidir.
Taşeron İşçilerin Güvencesizliği: Kamu ve özel sektördeki taşeron işçilerin güvencesiz koşullarda çalışmaları 2017 yılı boyunca devam etmiştir. İşten çıkarmalar, düşük ücretler, diğer işçilere göre daha sağlıksız ve güvensiz çalışma şartları sürmüştür. İktidarın 2015 yılında kamu taşeron işçilerine verdiği sözün yerine getirilerek kadrolu çalışmanın sağlanması talebi yıl boyunca önemli gündemlerden birisi olmuştur. Yıl boyunca değişik şehirlerde işçiler taşeron işçilere kadro talebiyle eylemler gerçekleştirmiştir. Kamuda çalışan taşeron işçilerin önemli bölümünün kamu kurumları veya belediye iktisadi teşekküllerinde işçi statüsüne geçirilmesine ilişkin düzenleme 24 Aralık 2017’de yayınlanan 696 sayılı KHK’nın içinde yer almıştır. 696 sayılı KHK’da, bu kararnamede tanımlanan kapsamda yer alan kamu işyerlerinde, 4 Aralık 2017 tarihinde taşeron şirketlere bağlı olarak çalışan işçilerden yasada yer alan ön şartları yerine getirenlerin kamuda işçi olarak istihdam edilmesi öngörülmektedir. Emeklilik, yaşlılık ve malullük aylığı olan çalışanlar kapsam dışında bırakılmıştır. İşçi olarak istihdam edilecek olanlar için asıl işveren olan kamu kurumlarına karşı açılmış olan davalardan ve kazanılmış haklardan feragat etme, güvenlik soruşturması gibi ön şartlar ile sınav şartları getirilmiştir. Taşeron işçilerin mevcut bireysel veya toplu iş sözleşmelerinde geçerli olan ücretleri değişmeden çalıştırılmaları sağlanmaktadır. Böylece ucuz işçilik ve kötü yaşam koşullarının devam ettirilmektedir. Aynı KHK ile 657 sayılı Kanun’un “geçici personel” ile ilgili 4/C maddesi kaldırılarak, bu madde kapsamında çalıştırılan emekçiler 4/B maddesine göre “sözleşmeli personel” statüsüne geçirilmişlerdir
KİT’lerde çalışanlar, anahtar teslim ihale adı altında çalışanlar ve ihaledeki işçilik gideri %70’in altında kalan taşeron şirketlerde çalışanlar KHK kapsamı dışında bırakılmıştır. Özel sektördeki taşeron işçilik konusunda herhangi bir adım atılmamıştır. Taşeron çalıştırma, güvencesiz çalışma düzeninin önemli ayaklarından birisini oluşturmaya devam edecektir. Taşeron çalıştırma biçiminin, ücretleri düşürmenin, işçileri daha itaatkar hale getirmenin, sendikaların etkinliğini daha da azaltmanın, iktidara yakın şirketleri beslemenin önemli araçlarından birisi olmaya devam etmesi amaçlanmaktadır.
Düzenlemenin bir OHAL uygulaması olan KHK ile yapılması hem halkın baskı düzenlemelerine alıştırılmaya çalışılması, hem de TBMM’de yapılacak görüşmelerde düzenlemenin sorunlarının teşhir edilme ihtimaline karşı tercih edildiği görülmektedir.
Kamudaki taşeron işçilerin bir bölümünün kamu işçisi haline getirilmesine ilişkin düzenleme çok sayıda sorunu barındırmakla birlikte bu adımın atılmasının yıllarca süren bir mücadelenin sınırlı da olsa sonucu olduğunun altı çizilmelidir. İşçilerin kadroya geçirilmesi sürecinde yaşanacak olan ayrımcılıklara karşı mücadele ile kapsam dışı bırakılan kesimlerin kapsama alınması mücadelesinin 2018’de devam edeceği görülmektedir.
Eroğlu Skyland Şantiyesi (İstanbul, inşaat işkolu): İstanbul’da süren büyük inşaatlardan olan Eroğlu Skyland Şantiyesi’nde kötü çalışma ve barınma koşulları ile ücret sorunlarından kamuoyu Şubat ayı içinde ortaya çıkan 2 işçi direnişiyle haberdar olmuştur. 16 Şubat tarihinde 1.000 kadar işçi “kötü yaşam ve çalışma koşulları” nedeniyle iş bıraktı. Bu direniş sonrasında işyerinde faaliyet gösteren İnşaat-İş sendikası işçiler adına işverenle görüşme yaptı. Ardından şantiyenin elektrik tesisatı taşeronu Çağla Grup’ta çalışan DİSK/ Devrimci Yapı İş üyesi 30 işçi ücretlerin ödenmemesi ve baskılara karşı direnişe geçti. Şubat ayı sonu itibariyle direniş işçilerin ücret, kıdem tazminatı ve bütün alacaklarının ödenmesiyle son buldu.
Turmaks (Maldivler, inşaat işkolu): Yine inşaat işkolunda yurtdışında iş yapan Türk şirketlerinin ve buralarda çalışan değişik uluslardan işçilerin çalışma ve yaşam koşulları Maldivler’de yaşanan bir direnişle gündeme taşınmıştır. Maldiv Adaları’ndaki en büyük hastanenin inşaatını yapan Turmaks isimli Türkiye’li şirkette çalışan Türkiye, Bangladeş, Hindistan, Filipin ve Senegal’li 260 işçi ücretlerin ödenmemesi, kötü çalışma ve barınma koşulları nedeniyle direniş gerçekleştirdi. Direniş sonrasında işçilerin ücretleri ödendi.
Mevsimlik tarım işçileri (Adana, tarım): 2017 yılı da mevsimlik işçilerin barınma ve çalışma yerlerine taşınması koşulları konusunda ilerleme sağlanmadan geçmiştir.  Şubat ayında Adana’da mevsimlik işçilerin kaldığı 15 çadır yanmıştır. Bu olayda, ne mutlu ki, can kaybı yaşanmamıştır. Mevsimlik tarım işçilerinin çok kötü koşullarda taşınmaları her yıl birçok katliamla sonuçlanmaktadır. Ayrıca sağlıksız koşullarda kalan ailelerin çocukları hastalanmakta, bulaşıcı hastalıklar yayılmaktadır. Mevsimlik işçilerin çalışma ve yaşam koşullarının iyileştirilmesi için acil olarak adım atılmalıdır. Aksi halde yüreğimizi yakan çok sayıda olayla her sene karşılaşılması muhtemeldir.
Star Rafineri (İzmir, inşaat): İzmir Aliağa’da yapımı süren Star Rafineri’si şantiyesinde de 160 kadar işçi ücretler ve çalışma koşullarındaki olumsuzluklar nedeniyle iş bırakma eylemi yapmıştır. Bazı taleplerin kabul edilmesiyle eylem sona ermiştir. Aynı şantiyede 2016 yılında da benzer taleplerle farklı taşeronlardaki işçiler tarafından eylemler gerçekleştirilmiş olması, yaşanan sorunların geçici ve arızi olmadığını göstermektedir.
TCDD (Mersin, demiryolu (?)): Mersin’de TCDD’nin ihalesiyle yapılan çalışmada müteahhit şirkete bağlı taşeron firmaların ücret ödememesi nedeniyle işçiler iş bırakma eylemi gerçekleştirmiştir.
Aydın Koçarlı Belediyesi (Aydın, inşaat):  Hizmet binası inşaatında taşeron firma işçilerinin ücretleri ödenmemiştir. İnşaat-İş sendikasının yaptığı görüşmeler sonucunda ücretlerin Aydın Büyükşehir Belediyesi tarafından ödeneceği sözü verilmiştir.
Sayacılar: Eylül ayında başlayan ve ülkenin birçok yerine yayılan eylemleri ile ücret ve çalışma koşulları konusunda kısmi başarılar kazanıldı. Değişik yerlerde Suriye’li işçilerin de eylemlerde yer alması işçi sınıfının yerli ve göçmen kesimlerinin birlikte mücadelesi açısından olumlu bir adım oldu.
Salarha Tünel çalışanları (Rize, inşaat işkolu): Rize’de Salarha Tünel inşaatında çalışan 70 kişi ücretlerinin yaptıkları iş için düşük olduğu, iş güvenliği ve sosyal haklarının olmadığını belirterek iş durdurdu. Sigortaların asgari ücretten yatması, sağlık ve güvenlik önlemlerinin yetersizliği ifade edilmiştir. Bir işçi taleplerini “Çalışma saatlerimiz, sigortamız, servisimiz, ücretlerimiz ve iş güvenliğimizle ilgili bize gerekli iyileştirme yapılmasını bekliyoruz.” şeklinde dile getirmektedir.
Mersin Serbest Bölge (Mersin, değişik fabrikalardan yüzlerce işçinin ücretsiz izne çıkarılması): Serbest bölgede faaliyet gösteren değişik tekstil şirketleri “sipariş olmadığı” gerekçesiyle işçileri zorla ücretsiz izne çıkarmıştır.
Mersin Hal işçileri (Mersin, taşımacılık işkolu, ücret zammı talebi, örgütsüz eylem, 200 kişi, Kasım): Mersin’de haldeki sevkiyatçılarda çalışan kadınlar yapılan zammın (70’ten 75 tl’ye) düşük olduğunu ve 12 saat çalıştıklarını belirterek hal girişini kapatmıştır. Sonrasında yapılan görüşmede ücret 75 TL, fazla mesai ücreti 10 TL olarak anlaşma sağlanmıştır.
Faurecia Otomotiv (Bursa, Petrol-İş, kameralara karşı eylem, Eylül-Ekim 2017): İşyerinde üretim birimlerine kamera takılmasına karşı işçiler 13 Eylül’de eylem gerçekleştirmiş ve sonraki günlerde eylemler ve görüşmeler devam etmiştir. 1 Ekim’de ise sendika ve işveren arasında anlaşma sağlanarak dış kameraların kalması, üretimi izleyen kameraların kaldırılmasına karar verilmiştir.
7. SOSYAL GÜVENLİK EKSENLİ HAK İHLALLERİ
Sosyal güvenlik açısından sorunların yoğunlaştığı başlıklar işsizlik sigortasından çok az sayıda işsizin ve çok sınırlı faydalarla yararlanması, kayıt dışı (sigortasız) çalıştırmanın yaygınlığı, sigortalı çalışanların prim gün sürelerinin eksik gösterilmesi, sigorta primlerinin düşük ücretler üzerinden yatırılması başlıklarında yoğunlaşmaktadır. Emekli olunabilecek yaşın giderek yükselmesi ve emekli olabilmek için gerekli prim gün sayısının artması da işçiler/emekçiler açısından önemli sorun alanlarından birisidir. Limter-İş’in Kasım ayından itibaren Tuzla ve Yalova’da “sigortaların gerçek ücretler üzerinden yatması, AGİ’lerin ödenmesi, tersane işçilerine sosyal güvenlikte “yıpranma payı” uygulanması” talepleriyle yürüttüğü kampanya bu ihlallere karşı önemli örneklerden birisidir.
Kayıt dışı çalışma, tarım sektöründe daha fazla olmak üzere tüm çalışma hayatında önemli bir sorun ve hak ihlali olmaya devam etmektedir. Son yayınlanan TÜİK verilerine göre 2017 Ağustos dönemi itibariyle kayıt dışı çalışanların oranı %35, tarım dışı sektörlerde kayıt dışı çalışanların oranı ise %22’dir.
İşsizlik Fonu’nun İşsize Kapatılıp Sermaye Yağmasına Sunulması (687 sayılı KHK):
9 Şubat 2017 tarihinde yayınlanan 687 sayılı KHK ile işverenlere yeni istihdam edilecek her işçi için 773 TL destek sağlanacağı belirtilmiştir. Sağlanan desteğin %86’sını oluşturan 667 TL’sinin ise İşsizlik Sigortası Fonu’ndan sağlanması öngörülmüştür. OHAL ilan edilmesine neden olduğu iddia edilen olaylarla doğrudan ilgili olmayan bir konunun KHK ile düzenlenmesi ayrı bir sorundur. Öte yandan, işsiz kalan çalışanlar için belirli bir güvence sağlaması gereken İşsizlik Sigortası Fonu işverenlere kullandırılması başlı başına bir hak ihlalidir. İşsizlerin bu sigortadan yararlanması hem ön şartlar (son 3 yılda asgari 600 gün prim ödemiş olma, son 120 günde primlerin tam olması, işten kendi istek ve kusuru dışındaki nedenlerle çıkarılmış olması), hem de sağlanan faydalar açısından (yararlanma süresi 6-10 ay arasında, ödenek miktarı işçinin son 4 ayda aldığı ücretin yarısı kadar ve en yüksek ödenek ise brüt asgari ücretin %80’i ile sınırlı) oldukça sınırlanmıştır. İşsizlik Sigortası’nda biriken primlerin çok küçük bir kısmı (2016’da %30) işsiz kalan işçilere ödenmiştir. Fon giderlerinin %70’i ise hükümet tarafından çeşitli projelerde kullanılmakta veya işverenlere kaynak aktarılmaktadır. KHK ile yapılan işverenlere destek uygulamasıyla bu oran işsizler aleyhine daha da fazla bozulmuştur. İşsizlik Fonu, amacına uygun olarak kullanılmalı, işsizlerin fondan yararlanma koşulları kolaylaştırılmalı ve fondan yapılan işsizlik ödenekleri artırılmalıdır.
Fiili Hizmet Süresi Zammı (Yıpranma Payı) Kapsamının Genişletilmesi Talebi:
Sermayenin ve sermaye politikacılarının sosyal güvenliği bir “yük” olarak değerlendirmesi sonucunda diğer bir çok ülkede olduğu gibi Türkiye’de de emeklilik yaşı artırılmıştır. 2006 tarihli 5510 sayılı SSGSS yasası ile emeklilik yaşı kademeli olarak 65’e, gerekli prim günü sayısı ise işçiler için 7.200, kamu çalışanları ve bağımsız çalışanlar için 9.000 gün’e yükseltilmiştir. Daha önceki 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanunu’nda bulunan ve bazı ağır işler için erken emeklilik olanağı sağlayan “itibari hizmet” uygulaması bazı işler için (örn. matbaa çalışanları, basın kartı sahibi olmayan basın çalışanları, kaynak işlerinde çalışanlar vb) ortadan kaldırılmış, daha önce bu kapsamda bulunmayan bazı işlerde çalışanlar kapsama alınmış, yeraltı işlerinde ise yararlanma oranı artırılmıştır. 2002 yılından itibaren emeklilik için yaş sınırının getirilmiş, gerekli prim gün miktarının artırılmış ve yaşlılık aylığı bağlanma oranlarının düşürülmüş olması emekçiler açısından önemli bir güvence olan yaşlılık aylığına daha erken ve daha yüksek prim günü üzerinden hak kazanmanın önemini artırmıştır. Değişik sektörlerde çalışanlar açısından SSGSS’nin 40. Maddesiyle düzenlenen “Fiili Hizmet Süresi Zammı” (emekçiler arasındaki adıyla “yıpranma payı”) kapsamına alınmak önemli bir talep durumundadır. Bu durum sendikal faaliyetlere de yansımaktadır.
Petrol-İş, Limter-İş, Basın-İş, Memur-Sen/Sağlık-Sen sendikaları bazı ağır işlerde çalışanlar için erken emeklilik olanağı sağlayan düzenlemenin kendi işkolları açısından genişletilmesi talebiyle çalışma ve kampanyalar yürütmektedir.
-Petrol-İş sendikası 5510 sayılı yasada yer alan Fiili Hizmet Süresi Zammı’nın kapsamının patlayıcı imalatı ve petrol rafinerileri için genişletilmesini talep eden çalışma yapmaktadır. (Petrol-İş Genişletilmiş Başkanlar Kurulu Sonuç Bildirisi_09.10.2017).
-Limter-İş Sendikası kasım ayında başlattığı imza kampanyasında tersane çalışanlarının yıpranma payı kapsamına alınmasını gündeme getirmekte ve işyerleri önünde konuşmalar yaparak imza toplamaktadır.
-Memur-Sen/Sağlık-Sen sendikası da tüm sağlık çalışanlarının 5 yıllık çalışma için 1 yıl (360 gün için 72 gün) karşılığı yıpranma payından yararlanması için açıklamalar yapmakta ve Cumhurbaşkanı’nın bu konuda destek verdiğini belirtmektedir.
– Düzenleme kapsamında bulunan bir işyeri olan Ferro Döküm işyerinde işçiler bu haktan yararlanmak için SGK’ya dilekçe vermiştir. Gebze’de bulunan Ferro Döküm işyerinde işçiler erken emeklilik hakkından yararlanmak için 60 imzalı dilekçeyi SGK’ya verdi. Bunun üzerine Kasım ayında 6 işçi işten atılmıştır. İşyerinde Türk Metal-İş sendikası yetkili olmakla birlikte bu taleple ilgili değildir.
Bu talepler, emeklilik hakkını zorlaştıran uygulamalara karşı değişik kesimlerin hak arama eğilimini yansıtmaktadır.
8. İŞÇİ SAĞLIĞI VE İŞ GÜVENLİĞİ İHLALLERİ
İşçi sağlığı ve iş güvenliği ihlallerinden kaynaklanan iş cinayetlerini 2011 yılından itibaren, SHD üyelerinin de yer aldığı, İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Meclisi  (İSİG Meclisi) derlemekte, sınıflamakta ve raporlandırmaktadır. Bu nedenle raporun bu bölümünde genel durum özetlenerek, seçilen bazı başlıklara ve olaylara yer verilmesiyle yetinilecektir.
İşçi sağlığı ve iş güvenliği hak ihlalleri sadece basına yansıyanlarla sınırlı değildir. Ayların, yılların birikimiyle ölüm veya yaralanma yaşandığında veya emekçiler bu konuda eylem vb. gerçekleştirildiğinde bu konudaki ihlaller basına yansımaktadır. Oysa gürültüden havalandırma eksikliklerine, tozdan işyeri sıcaklığına, uzun süre ayakta çalışmaktan psikolojik tacize (mobbing) kadar pek çok hak ihlali işyerlerinde gün gün devam etmekte ve sonuçları uzun vadede ortaya çıkmaktadır.
Ülkemizdeki iş cinayetleri[1] katliam boyutunda devam etmekte ve her 2-2,5 ayda bir Soma Katliamı boyutuna ulaşmaktadır. İSİG Meclisi verilerine göre 2017 yılının ilk 11 ayında 1.851 işçi/emekçi, iş cinayetlerinde hayatını yitirmiştir. İş kazaları ve meslek hastalıklarının bildirildiği ve bu olayları sınıflayarak değerlendiren SGK’nın yayınladığı veriler eksik, gecikmeli ve güvenilmez olduğu için İSİG Meclisi 2011 yılından itibaren “iş cinayetleri raporları” yayınlayarak alternatif veri kaynağı haline gelmiştir. İşyerlerinin iş kazalarını SGK’ya bildirmemesi, SSGSS yasasının kamu çalışanlarını “iş kazası ve meslek hastalığı” konusunda kapsam dışı bırakması, sigortasız çalışanların yaşadığı kaza ve hastalıkların SGK tarafından kayıt altına alınmasındaki eksiklikler, iş kazası ve meslek hastalığı tanımının sigortacılık bakışıyla sınırlandırılmış olması nedeniyle SGK bilgileri ciddi eksik ve yanlışlar barındırmaktadır. Bu da, ülkemizde işçi sağlığı ve iş güvenliğinin gerçek durumunun görülmesini, önlem alınacak noktalarda yoğunlaşılmasını, emekçilerin uğradığı zararların karşılanmasını ve uygun önleme sistemlerinin geliştirilmesini zorlaştırmaktadır. SGK’nın “iş kazası” ve “iş kazası sonucu ölüm” sayıları da önemli eksik ve yanlışlıklar barındırmasına karşın “meslek hastalığı” ve “meslek hastalığı sonucu ölüm” verileri tam anlamıyla yanıltıcı ve gerçek durumu gizleyici özelliktedir.
Bunların yanında işçilerin her gün işyerinde kaldıkları yatakhanelerdeki sağlıksız koşullardan, işyerinde yedikleri yemeklerden veya işyeri ortamındaki kimyasal ve biyolojik etkenlerden kaynaklı zehirlenme ve rahatsızlıklar yaşadıkları görülmektedir.
İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Mücadelesinin Durumu
Olağanüstü Hal baskıları ve toplumsal muhalefetteki gerileme eğilimi, iş cinayetleri karşısında geniş çaplı tepkilerin ortaya çıkmamasında kendisini göstermiştir.
Birbirine yakın tarihlerde gerçekleşen Şırnak ve Tüpraş katliamları sonrasında İstanbul, Ankara gibi metropollerde sokak eylemleri örgütlenememiştir. Tüpraş katliamı sonrasında Tüpraş işçileri eylem yapmış ve Aliağa’da yaklaşık 400 kişinin katılımıyla basın açıklaması gerçekleştirilmiştir.
İş cinayetlerini takip ederek gündemleştiren İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Meclisi (İSİG Meclisi) çalışmalarını sürdürmektedir. Tekirdağ’daki emek güçlerinin oluşturduğu Tekirdağ İSİG Meclisi de çalışmalarını sürdürmektedir. Kocaeli’nde de Kocaeli İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Meclisi 2017 Ekim ayında kuruluşunu ilan etmiştir.
Bazı İSİG Başlıkları:
Meslek Hastalıkları, İşle İlgili Hastalıklar: İş cinayetleri içinde değerlendirilen “iş kazaları”, “meslek hastalıkları”, “işle ilgili hastalıklar” neden oldukları ölümlerin kat kat fazlasıyla da maluliyet ve çalışamaz duruma gelmeye yol açmaktadır. Meslek hastalıkları ve işle ilgili hastalıklar nedeniyle ortaya çıkan ölümler ile maluliyetlerin büyük bölümü İSİG Meclisi tarafından da tespit edilememektedir. ILO tahminlerine göre dünyada iş kazası sonucu ölümlerin yaklaşık 6 katı “işle ilgili hastalık”[2] kaynaklı ölüm meydana gelmektedir. Bu verilerle yaklaşık bir projeksiyon çıkarıldığında, 2017 yılında Türkiye genelinde 12.000 kadar emekçinin işle ilgili hastalıklardan ölmüş olması ve kat kat fazlasının da çalışamaz derecede rahatsızlanmış olması tahmin edilebilmektedir. Tekrarlayalım: Türkiye’de 12.000 kişi işle ilgili hastalıklar nedeniyle ölmüş olabilir[3]. Çok daha fazlası ise maluliyet yaşamış, çalışamaz duruma gelmiştir.
Ve bu binlerce insana ve ailesine ne  “iş göremezlik geliri”, ne de ölümü nedeniyle “gelir” bağlanmaktadır. Çünkü meslek hastalıkları mevcut çalışma yaşamı düzeninde gizlenmekte, tespit edilmemekte, SGK tarafından “meslek hastalığı” olarak kayıt altına alınmamaktadır. SGK’nın son yıllarda tespit ettiği “meslek hastalığı” ve “meslek hastalığı sonucu ölüm” sayıları şöyledir:
Tablo: Türkiye’de meslek hastalıkları ve iş kazası sonucu ölümler (2014-2017)
Satır
Yıl
Meslek hastalığı sayısı
Meslek hastalığı sonucu ölüm sayısı
İş kazası sonucu ölüm sayısı
İşle ilgili hastalıklar sonucu ölüm tahmini
(I)
(II)
(III)
(IV)
1
2014
494
0
1.626
9.700
2
2015
510
0
1.252
7.500
3
2016
597
0
1.405
8.400
4
2016 (İSİG)
1.970
5
2017 (11 ay) (İSİG)
1.851
11.000
Kaynaklar: 2014-2016 ilk üç satırdaki I, II ve II numaralı sütunlar SGK istatistiklerinden alınmıştır. 4 ve 5. Satırlar İSİG Meclisi verilerinden alınmıştır.
Tespit edilmeme, gizlenmeme ve kayıt altına almama halleri sonucunda yaşananlar şunlardır:
  • Sorumluların (patronların vb.) “kazancı”: İşçinin meslek hastalığına yakalanmasına neden olan patronlar ve diğer sorumlu yöneticiler ceza davaları, rücu davaları ve tazminat davalarından kurtulmaktadır. Meslek hastalıklarının tespit edilmeyeceğine güvenen işyerleri bu hastalıklara neden olan çalışma şartlarını değiştirecek önlemleri almak için harcama yapmak zorunda kalmamaktadır.
  • Hükümet’in “kazancı”: SGK’nın “aktüeryal” dengeleri bozulmamakta, şartların iyileştirilmesi için -sermaye kesimleriyle ilişkilerin bozulmasına neden olabilecek- yasal ve denetlemeye dayalı yükümlülüklerden kurtulmakta, ülkedeki meslek hastalıklarının durumu gizlenebilmektedir. Meslek hastalıkları nedeniyle çalışamaz duruma gelenlere veya ölenlerin ailelerine “hak” temelli olan ödemeler yerine, daha düşük miktarlarda olan ve iktidarların inayetine bağlı olan “yardımlar” yapılarak kişiler ve aileler “bağımlı” hale getirilmektedir.
  • SGK’nın “kazancı”: SGK on binlerce insan için “iş göremezlik geliri” veya hak sahiplerine (aile ve kişinin geçimini sağladığı diğer kişiler) “gelir” bağlamaktan kurtulmaktadır.
  • Kaybedenler: Yukarıda bahsedilen “kazançlar”a karşılık hastalık ve ölümlerin acı ve manevi yıkımı yanında maddi yükü de meslek hastalığına yakalananlar ile ailelerinin üzerinde kalmaktadır. Hasta yapan ve öldüren çalışma ortamı devam ederek her yıl binlerce yeni kişinin hastalanmasına ve ölmesine yol açmaktadır.
İntiharlar: 2017 yılında Kasım ayı ortasına kadar olan dönemde 71 emekçi intihar etmiştir. İSİG Meclisi 2013, 2014, 2015 yıllarında toplam 99 işçi intiharı tespit edebilmiş olmasına karşılık, 2016’da 90, 2017’nin ilk 10,5 aylık döneminde ise 71 işçi/emekçi intiharı tespit etmiştir. Tespit edilen intiharların artışında İSİG Meclisi’nin bilgiye erişim kanallarının artması yanında, ekonomik darboğazlar, borçlar, işsizlik, mobbing, OHAL dönemindeki ihraçlar, kuralsızlaştırma ve gelecek kaygısının etkili olduğu anlaşılmaktadır.
Mobbing: Mobbing (işyerinde psikolojik taciz) işyerinde çalışanın üstleri, çalışma arkadaşları veya astları tarafından sistematik şekilde uygulanan olumsuz davranışlara verilen isimdir. Türkiye’de giderek daha fazla gündeme gelmektedir. Mobbing daha çok “iş güvencesi” kapsamındaki çalışanların işten ayrılmasını sağlamak amacıyla üstler tarafından uygulanmaktadır. Mobbinge maruz kalan çalışanlarda psikolojik rahatsızlıklar, strese bağlı kalp ve damar hastalıkları görülebilmektedir.
Mobbing ile Mücadele Derneği 2011-2016 döneminde Türkiye’de 38.262 kişinin mobbing başvurusu için oluşturulan 170 numaralı hattı arayarak bilgilenme ve psikolojik destek istediğini belirtmiştir. Yapılan başvurulara ilişkin bazı veriler aşağıda sunulmaktadır:
– %81 özel sektör, %19 kamu çalışanıdır.
-Hattı arayanların 21.922’si erkek (%57), 16.340’ı (%43) kadındır. Kadınların istihdam içindeki payının %30’larda olduğu hesaba katıldığında kadınların mobbinge göreli olarak daha fazla yoğun kaldığı görülmektedir.
-Hattı 2011 yılında 2.001; 2012 yılında 2.850 kişi ararken, 2015’te 9.005 ve 2016’da 12.877 kişi aramıştır. Bu verilere göre bir yıl içinde hattı arayanların sayısı 2016’da 2011’in 6 katından fazladır.
-Hattı arayanların %60’ı istifaya zorlama, görev yeri değişikliği, hakaret ve kötü muameleye maruz kalmıştır.  Ayrıca yoğunluk sırasına göre sözlü taciz, ayrımcılık, yasal hakların kullandırılmaması, haksız yere tutanak tutulması, iftira atılması, fiziksel şiddet ve cinsel taciz şikayetleri olmaktadır. Yapılan açıklamada cinsel taciz şikayetinin azlığı aile, çevre ve toplumsal baskı nedeniyle bu konudaki şikayetlerin gizlenmesinden kaynaklandığı belirtilmiştir.
-İşyerinde Şiddet: İşyerleri zaman zaman patronların işçilere karşı, sadece yasal hakların ihlaliyle değil çalışanlarına fiziki şiddet de uyguladığı mekanlar olmaktadır. Bu ihlalle bazen hak arayan işçiler, bazen göçmen işçiler karşı karşıya kalabilmektedir.
İş Cinayetlerinde Cezasızlık: Mahkemeler göz göre göre meydana gelen ölümlere ilişkin ceza davalarında işverenleri ve denetim sorumluluğu olan kamu kurumlarını koruyarak cezasız bırakmaktadırlar. Cezalar genellikle şirketlerin orta düzey yöneticilerine, iş güvenliği uzmanlarına ve taşeron şirket yöneticilerine verilmektedir. Verilen cezalar ise en alt sınırdan verilerek para cezasına çevrilmektedir. Böylece sermaye ve temsilcileri ölüm ve hastalıklara yol açan mevcut kötü koşulları sürdürmek için cesaret kazanmaktadırlar. Örneğin Afşin-Elbistan’da Çölollar Kömür Sahası’nda 6-10 Şubat 2011 tarihlerinde iki olayda toprak altında kalan 11 işçiden 9’unun cenazelerinin halen çıkarılmadığı olayın sorumlularının yargılandığı davada mahkeme kararını 2017 Ocak ayı içinde açıklamıştır. Karara göre yargılanan 19 sanık beraat etmiş, 4 kişiye önce 4’er yıl 2’şer ay hapis cezası verilmiş, bu ceza 24 taksitte ödenecek 91.200’er TL hapis cezasına çevrilmiştir.
-Zehirlenmeler: Şubat ayında Konya’da 31 deterjan işçisinin zehirlenmesi, İstanbul’da Emlak Konut’un Ispartakule şantiyesinde koğuşlara böcekler için atılan böcek ilacından işçilerin zehirlenmesi gibi olaylar basına yansımıştır. Ağustos ayında İzmir Aliağa’daki Star Rafineri inşaatında çalışan 346 işçi işyerindeki yemekten bir süre sonra rahatsızlanmıştır. Bulantı ve kusma şikayeti olan işçiler ambulanslarla hastanelere kaldırılarak tedavi edilmiştir. Bu örneklerde ölüm olmadan, ucuz atlatılan bu olaylar işyerlerinde her yönden sağlıklı çalışma şartları için önlem alınması gerektiğini hatırlatan uyarıcı olaylar olarak değerlendirilmelidir.
– İşyeri Sıcaklığı (Mersin Serbest Bölge): “Bir işçi yaşadıkları sıkıntıları şu sözlerle anlatıyor: Serbest Bölge’de çalışma koşulları zaten ağır. Bir de buna havaların daha da ısınmasıyla sıcakta çalışmanın zorluğu eklendi. Biz sıcağa katlanamazken bir de şeflerin baskısına katlanmak zorunda kalıyoruz. Sıcak bir taraftan, baskı bir taraftan… İnsanın çalışma gücü, dayanma kuvveti kalmıyor. Zaten havanın sıcaklığı var. Ayrıca içeride ütülerin, makinelerin sıcaklığı eklenince 39-40 derece sıcaklık oluyor. Birçok firmada doğru düzgün serinletme sistemi yok. Bu koşullar altında, sıcakta çalışmak istemiyoruz. Sabahtan akşama kadar üstümüz hep ıslak kalıyor. Çalışma koşullarımızın düzeltilmesini istiyoruz.” (birgun.net, 19.07.2017)
İSİG Örnek Olaylar:
-Oyak Beton / Çet-Ka OSGB (Kocaeli, asıl işveren toprak işkolu, OSGB ticaret-büro işkolu): İşyeri hekimi Dr. Ahmet Tellioğlu 17 işçide pnömokonyoz (toza bağlı akciğer hastalığı) tespit ettikten sonra kendisini Oyak Beton’da görevlendiren Çet-Ka OSGB tarafından işten çıkarılmıştır. Bu olay meslek hastalıkları teşhisinin önündeki engellerden birisini gözler önüne sermektedir.
Bony Çorap (Tekirdağ, tekstil): İşyerinde İSG çalışan baştemsilcisi seçilen Hakan Gürses, bu görevini yerine getirdiği için tazminatları bile ödenmeden işten çıkarılmıştır. İşyeri önünde ve Çerkezköy’de yaptığı protesto eylemleri nedeniyle bir çok kez gözaltına alınmış, işyeri önüne 100 metreden fazla yaklaşmama cezası verilmiştir.
-İşsiz intiharları (Kayseri, İzmir): Kayseri’de yaşayan ve işsiz olan Mustafa Çat iş bulamama ve borç baskısı yüzünden Ağustos ayında intihar etmiştir. İzmir’de yaşayan Sosyal Bilgiler öğretmenliği mezunu atanamayan öğretmen İsa Erdoğan Ağustos ayında intihar etmiştir. İsa Erdoğan intiharından önce yazdığı notta “Uzun zamandır mutsuzum. Mutlu nasıl olunur onu bile bilmiyorum aslında. Hayatımın geri kalanını devam ettirmek için umudumu, ışığımı kaybettim. Bu paradoksu kıramadım.” yazmıştır.
Diş Teknisyenleri, silikozis: Diş protez teknisyeni Zafer Yılmaz 2017 Ocak ayında silikozis nedeniyle hayatını kaybetmiştir. Zafer Yılmaz’a 2007 yılında silikozis teşhisi konulmasına rağmen malulen emekli edilmemiş ve 2014 sonuna kadar çalışmak zorunda kalmıştır. Hastalığı akciğer kanserine dönüşünce 2015 yılında malulen emekli edilmiştir. Çalışma arkadaşları, çalıştıkları yerlerde hiçbir önlem olmadığını, Sağlık Bakanlığı denetmenlerinden önce denetim haberinin geldiğini, sigorta prim günlerinin eksik bildirildiğini belirtmiştir. Adana’da çalıştığı kamu kuruluşunun laboratuarında daha sağlıklı çalışma ortamı için taleplerde bulunan ve İSG Yasası’ndaki “çalışmama hakkı”nı kullanan diş protez teknisyeni Can Kılıç ise diş laboratuarı olmayan bir ilçeye sürülmüştür.
– Hüda Metal (Adana, inşaat ve metal): Temmuz ayı içinde Adana Sarıçam OSB’de Erke Gübre Fabrikası’nın çatı kaplama işini yapan Hüda Metal işçilerini çatıya çıkaran vincin halatının kopması sonucu 5 işçi hayatını kaybetmiştir. İşçilerin 2’si 17 yaşındadır ve bu tür işlerde çalıştırılmaları yasaktır. Tüm işçiler sigortasızdır. İşçiler insan taşımak için yapılmamış ve uygun teknik donanıma sahip olmayan vinçle çatıya çıkarılmaya çalışılması nedeniyle ölmüştür.
Otomotiv Fabrikası (Kocaeli. Metal işkolu): Gebze’de otomotiv yedek parçası üreten bir fabrikada (ilgili haberde fabrika ismi yer almamaktadır- yn) çalışan Nergiz Bayram hamile olduğu halde çalışma koşullarının iyileştirilmemesi sonucunda düşük yapmıştır. Nergiz Bayram sabit gündüz vardiyasında çalışma hakkının kullandırılmadığını, oturarak çalışmasına izin verilmediğini, çalışma temposunun yüksek olduğunu, ayakta ve yüksekliği uygun olmayan masa başında çalışmak zorunda bırakıldıkları için boyun fıtığına, kaynak işlemlerinden dolayı ise astım rahatsızlığına yakalandığını belirtmektedir.
-Tüpraş: 11 Ekim 2017’de Aliağa Tüpraş’ta meydana gelen patlamada 4 taşeron işçi ölmüştür.
-Şırnak madenlerinde katliam: 17 Ekim 2017’de Şırnak’ta madende meydana gelen göçükte 8 işçi hayatını kaybetmiştir.
-Yapı Kredi Bankası: Ekim ayında banka çalışanı Nadide Kısa işyerinde yaşadığı baskıların etkisiyle beyin kanaması sonucunda hayatını kaybetmiştir. Nadide Kısa’nın ölümüne neden olan çalışma koşulları Plaza Eylem Platformu tarafından Yapı Kredi Plaza önünde protesto edilmiştir.
– Bilal Bal yük gemisi (İstanbul, deniz taşımacılığı): 1 Kasım 2017’de Bilal Bal isimli yük gemisinin batması sonucunda 9 denizci hayatını kaybetmiştir. Gemi hurdaya ayrılması gereken, teknik ve güvenlik sorunları çok olan bir gemi olmasına rağmen işveren tarafından çalıştırılmaya devam edilmesi sonucunda 9 kişinin ölümüne yol açılmıştır.
Gökkuşağı Tekstil (Bursa, tekstil işkolu): 8 Kasım 2017’de fabrikanın kazanının patlaması sonucunda 4 kişi hayatını kaybetmiştir. Ölenlerden 3’ü Suriyeli’dir ve sigortasız çalıştırılmaktadır. Kazanın iş güvenliği kontrolleri yapılmamıştır.
– Akkim (İstanbul, petrol-kimya işkolu): Direnişteki işçiler örgütlenme ihtiyacı duymalarının nedenleri arasında can güvenliği sorununa yol açan eksikleri de belirtmektedir: Çok tehlikeli kimyasallarla çalışan işçilere doğru düzgün bir gaz maskesi bile verilmemesi; Forkliftlere doğru düzgün önlem alınmadan ağır yükler kaldırılıp o yüklerin altında bakım onarım yapmak maksadıyla işçi çalıştırılması.
Batıçim (İzmir, Toprak-cam işkolu, Cam Keramik-İş): 230 işçinin çalıştığı işyerinde bir yılda 3 işçinin iş cinayetlerinde yaşamını yitirdiği belirtilmektedir. İşten atılan işçiler basına işyerinde gürültü nedeniyle duyma kaybı, bel fıtığı gibi şikayetler belirtmişlerdir.
TPI Kompozit (İzmir, petrol-kimya işkolu, Petrol-İş):  Kimyasal maddelerden korunmaya yeterli olmayan iş ekipmanlarının kazaların artmasına sebep olduğunu dile getiren işçiler, “Zımparada toz var, maskeler günde bir tane veriliyor, ikinciyi alırsan 1 lira kesiliyor. Ürünlerin üzerindeki bilgiler yabancı dilde veya anlaşılması zor. Bununla ilgili bilgilendirme yapılmıyor. Gözlükler ise iki ayda bir tane veriliyor ve kalitesiz. Buna rağmen sendikacılar el sıkmak için geliyor sadece, fabrikada geziyorlar ve bir şey çözdükleri de yok” (29.11.2016, evrensel.net) demektedirler.
Şirikçioğlu Tekstil (Kayseri, tekstil işkolu, Öz İplik-İş): “İşçi sağlığı ve iş güvenliğinin yok denilecek kadar az olduğunu belirten bir işçi de şunları söyledi: “Fabrikaya gelen üretim araçları ’80’li yıllardan kalma. Kontrol eden yok. Geçtiğimiz aylarda bir arkadaşımız iki kolunu dokuma makinesine kaptırdı. Az kalsın kopuyordu. Neden? Çünkü patron üç kuruşluk önlemi almadığı için! İş kazası geçiren işçi kardeşimiz hastaneye varmadan o makineye koruyucu aparat taktılar. İnsan söylemeden edemiyor, illa bir işçinin kolunun kopacak seviyeye gelmesi gerekiyordu? Fabrikada işçilere maske veriliyorlar o kadar! Güvenliğimiz, sağlığımız buna mı emanet! ‘Bir maskeyi üç gün kullanın’ diyorlar. Verdikleri maskeyi ya üç saat, siz deyin beş saat ancak kullanabiliriz. Demir uçlu ayakkabı mı? Onu bulana aşk olsun! Ayakkabıya ne gerek var? İhtiyacınız yok’ deniyor. Sonra en ufak bir maskeyi görmezseler tutanak tutuyorlar. Uzunca yıldır fabrikanın tavanından su damlıyor. Kaç kez söyledik yapmadılar. Dışarıda hava parçalı bulutlu ama içeride sağanak yağış var. Ama bizi yıldıramayacaksınız.”  (www.evrensel.net, 01.12.2017)
Suriyeli işçiyi döven patron (İzmir, Şubat): İzmir’de bir patron Suriyeli işçisini işe geç kalması nedeniyle dövmüş ve şiddet görüntülerini sosyal medyada paylaşmıştır.  Bu örnek hem göçmen, hem de işçi kimliğiyle ilgili önemli bir hak ihlalidir.
9. SENDİKAL HAK İHLALLERİ
Sendikal hak ihlalleri çok yönlü olarak devam etmektedir. Yoğun olarak karşılaşılan bazı sendikal hak ihlalleri şöyledir:
-Siyasal iktidar tarafından gerçekleştirilen grev yasaklamaları,
-Sendika yetkilerinin bakanlık tarafından keyfi olarak geciktirilmesi
-İktidar yandaşı olmayan kamu çalışanı sendikası üyelerine baskı, sürgün, üyelikten istifa zorlaması ve ihraçlar,
– Sendikalaşma faaliyeti yürüten TÜMTİS yöneticilerine hapis cezası verilmesi,
– İşyerlerinde sendikalaşan işçilerin işten atılması, sendikaların etkisizleştirilmesi için işten çıkarmalar, çalışanların gözünün korkutulması, çalışanların e-devlet şifrelerinin zorla alınarak sendika üyeliklerinin kontrol edilmesi,
-Greve çıkan işyerlerinde grev kırıcılık yapılması, yerel idarecilerin (valilik, kaymakamlık, emniyet, jandarma vb.) işverenlerin ihlallerini desteklemesi, grevdeki işyerinden makina çıkarılması, yasadışı olarak grev kırıcılarının çalıştırılması.
Bunlara karşılık olarak Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) tarafından 2-5 Ekim 2017 tarihleri arasında İstanbul’da düzenlenen ILO Avrupa bölge toplantısı ITUC, ETUC ve Türkiye’den DİSK ile KESK tarafından Türkiye’deki işçi hakları ve çalışma hakları ihlalleri nedeniyle boykot edildi. Toplantıya davetli olan 51 ülkeden yalnızca 5’inin işçi/çalışan örgütlerinden temsilciler katıldı. Böylece toplantı “işçisiz” olarak gerçekleşen bir ILO toplantısı oldu. Türk-İş, Hak-İş, ve Memur-Sen ise kendilerinden bekleneni yaparak kalabalık bir heyetle toplantıya katıldılar. İşçi örgütlerinin boykotu, kısa vadede Türkiye’de emekçi kitleler açısından bir yankı uyandırmasa da, Türkiye’deki baskıları uluslararası emek gündemine taşındı.
Sendikal Hak İhlallerine Örnek Olaylar:
Grev yasakları: Akbank’ta Banksis tarafından alınan grev kararı 20/03/2017 tarihli Bakanlar Kurulu kararıyla resmiyette “ertelenmiş”, fiiliyatta ise “yasaklanmış”tır. Bakanlar Kurulu kararı gerekçesinde “grev kararının ekonomik ve finansal istikrarı bozucu” olarak görüldüğü belirtilmiştir. Bu kararın peşinden ise Akbank grevine ilişkin her türlü haber için yayın yasağı getirilmiştir. Asil Çelik, EMİS Grup TİS, Şişecam ve Mefar grevleri de son dönemde yasaklanan grevlerdendir. Kritik grevlerin yasaklanması işçilerin haklarını korumak için en önemli aracı olan grevin etkisizleşmesine ve bununla birlikte de sendikaların etkisizleşmesine yol açmaktadır.
-Akbank (Türkiye geneli, bankacılık işkolu): Akbank’ta Temmuz-Eylül döneminde 800’e yakın çalışan sendikadan istifa ettirilmiştir. Sendika (Banksis) yöneticileri daha önce de yetkinin düşürülmesini sağlamak amacıyla üyelerinin zorla istifa ettirildiğini, yapılanın suç olduğunu ve mahkemeye başvuru yapacaklarını belirtmiştir.
TÜMTİS yöneticilerine hapis: Tümtis Ankara şube yönetici ve üyeleri olan 14 kişiye sendikal faaliyetlerinden dolayı 1-6 yıl arasında ceza verilmiştir. Ceza Yargıtay tarafından onaylanmıştır.
Polis saldırısı ve gözaltılarla TİSPETKİM (İzmir, petrol-kimya işkolu): Grev yasağı kapsamında yer alan PETKİM’de bu duruma güvenen işveren sendikayı, sözleşmenin Yüksek Hakem Kurulu’na taşınması ya da işveren talepleri doğrultusunda 3 yıllık TİS ve kiralık işçiliği engelleyen maddelerin kaldırılarak sözleşme yapılması ikilemine almaya çalışmıştır. PETKİM’de işverenlerin dayatmaları nedeniyle yaşanan gerilim ve eylemler sürerken, 4 temsilciye işyerindeki öneri sistemini engelledikleri gerekçesiyle disiplin cezası verilmiştir. 19 – 20 Haziran 2017’de işverenin TİS’teki tutumunu ve temsilcilere verilen cezayı protesto ederek işyerinden ayrılmayan işçi ve sendika yöneticileri polis saldırısına uğramış ve Petrol-İş Aliağa Şube Başkanı dahil 14 kişi gözaltına alınmıştır. Bu şartlar altında 22 Haziran 2017’de TİS işverenin istediği şekilde 3 yıl süreli olarak imzalanmış, buna karşılık kiralık işçiliği engelleyen madde ise korunmuştur. PETKİM TİS süreci işverenlerin grev yasakları ve OHAL baskılarından yararlanarak sendikaları baskı altına almasının örneği olmuştur.
-Migros (Kocaeli, depo-antrepo işyeri): Migros’un Gebze deposunda DGD-Sen’de örgütlenen işçilerden 26 kişi Şubat ayında değişik tarihlerde işten atılmış ve direnişe başlamıştır. İşyerinde kadın işçilere dönük taciz ve tehdit olayları da kamuoyuna yansımıştır. Sendika temsilcileri baskıların ve direnişin sürmesinin etkisiyle bazı yöneticilerin değiştirildiğini, yöneticilerin işçilere tavrının düzelmeye başladığını, yemeklerin iyileştiğini, işyerinde üye sayısının daha da arttığını belirtmiştir.
-Senkromeç (İzmir, metal işkolu): Senkromeç işyerinde 20 Ocak 2017’de DİSK/Birleşik Metal-İş üyesi 115 işçi işten çıkarılmıştır. İşyeri yönetimi, işten çıkarmaları işyerinin içinde bulunduğu krizi gerekçe göstererek gerçekleştirmiştir. Ancak DİSK/Birleşik Metal-İş sendikası, fabrikanın çalışmaya devam etmesi için işçilerin gerekli özveriyi gösterdiğini, ancak işverenin amacının sendikasızlaştırma olduğunu, belirtmiştir. Atılan işçiler fabrika önünde direniş sürdürmüş ve sendika tarafından Konak’ta bir basın açıklaması yapılmıştır. Direniş 3 Mart 2017 tarihinde sona ermiştir.
-Tekno Maccaferri (Düzce, metal): Tekno Maccaferri işyerinde Birleşik Metal-İş ve üyeleri tarafından yürütülen grev, jandarma destekli olarak işyerinden yasadışı şekilde makina, alet-edevat, yarı mamul madde çıkarılması şeklinde grev kırıcılık girişimlerine maruz kalmıştır. Ancak sendika ve işçilerin dirençli tutumuyla 57 gün süren grev Eylül ayı sonunda imzalanan TİS ile kazanımlarla sonuçlanmıştır.
-Hugo Boss (İzmir, tekstil, sendikalaşma nedeniyle işten atılma, Teksif): Gaziemir Serbest Bölge’de kurulu olan Hugo Boss’ta sendika üyesi olduğu için işten atılan bir işçi (Mehmet Fatih Uyda) Mayıs ayında tek başına direniş başlatmıştır. Yapılan açıklamada işyerinde 12 yılda 350 işçinin sendika üyesi olduğu için işten çıkarıldığı belirtilmiştir.
Acıbadem Hastanesi İnşaatı (İstanbul, inşaat işkolu, İnşaat-İş, Şubat): Taşeron şirket Genser’de çalışırken sendika üyesi olan bir işçi işten atılmıştır. Yapılan eylem ve diğer işçilerin de destek vermesinden sonra işçinin kıdem ve ihbar tazminatı ödenmiştir.
Pakpen (Konya, petrol-kimya işkolu, Ekim): İşyerinde 313 işçi çalışmaktadır. 2012 yılından itibaren TİS yapılan Pakpen işyerinde 2017 yılında işveren yetkiye itiraz etmiş, işçilerin bir bölümünü başka işyerleri adına kayıt ettirmiştir. Ekim ayında 34 işçi işten çıkarılmıştır. İşten çıkarmalara karşı sanayi bölgesinde ve kent merkezinde yürüyüşler, fabrika içinde iş yavaşlatma eylemleri gerçekleştirilmiştir.
Adkotürk (Tekirdağ, gıda işkolu, Tekgıda-İş, Ekim-Kasım): Sendikanın işyeri yetki tespiti almasının ardından işveren tarafından 14 işçi işten atılmıştır. İşyeri önünde basın açıklaması yapılmıştır.
Özgörkey Feast (İzmir, gıda işkolu): Fabrikada 850 işçi çalışmaktadır ve işçilerin %80’inin Özgıda-İş üyesi olduğu belirtilmektedir. Sendika üyesi olan işçilerin zorla yerlerinin değiştirilmesi, zorla ücretsiz izine çıkarılması, işyerine gelen işçilere ‘bugün size iş yok geri dönün’ denmesi gibi baskılar yapılmış ve iki sendikalı işçi işten çıkarılmıştır. İşçiler bu baskılara karşı 1 günlük uyarı eylemi gerçekleştirerek, işten çıkarılan işçilerin tekrar işe alınması, çalışan işçilerin üzerinden mobbing ve baskıların kaldırılması, ustabaşı ve vardiya amirlerinin kadınlar üzerindeki tehditkar konuşmalarının sona ermesini talep etmiştir.
Grand Halı (Gaziantep, işçilerin e-devlet şifrelerinin alınması, Eylül): Gaziantep’te bulunan Grand Halı işyeri yöneticileri işçilerden e-devlet şifrelerini istemiştir. Dev Tekstil sendikası şifrelerin işçilerin sendika üyeliklerini tespit etmek için istendiğini ve bu şifrelerin istenmesinin suç olduğunu belirtmiştir.
Şirikçioğlu Tekstil (Kayseri, tekstil işkolu, Öz İplik-İş, 30’a yakın işçinin sendikalaşma nedeniyle işten atılması): İşçiler verilen sözler tutulmayınca Öz İplik-İş’e üye olmaya başladı. Bunu haber alan işveren işçilerin sendikadan istifasını istedi. Sonrasında 30’a yakın işçi işten çıkarıldı. İşçilerin rahatsızlıkları arasında ücretlerin geç yatırılması, ücretlerin yetersizliği, İSİG önlemlerinin olmaması bulunuyor (Not: İSİG konusundaki işçi şikayetlerinden bazıları raporun İSİG bölümünde yer almaktadır). İşçiler e-devlet şifrelerinin işveren tarafından alındığından yakınıyor.
Posco Assan (Kocaeli, metal, sendikalaşma nedeniyle işten atılma, Birleşik Metal): Güney Kore merkezli Posco ve Daewoo ile Kibar Holding ortaklığında olan şirkette 420 işçi çalışmaktadır. Sendika yetki başvurusu yaptıktan 2 gün sonra 2 kişiyle başlayan işten atma dalgası Kasım sonuna kadar 90 kişiye ulaşmıştır. Direniş fabrika önünde, içinde ve Güney Kore Başkonsolosluğu önünde, Kibar Holding merkezi önünde yapılan eylemlerle sürmüştür. Sendikanın TİS yetkisi için başvurusuna ÇSGB’nin 40 günü aşkın süre boyunca cevap vermemesi üzerine 26 Aralık’ta işyeri önünden ÇSGB’ye doğru yürüyüş başlatılmıştır. Yürüyüşü engelleyen polis BMİS Başkanı, Genel Merkez ve Şube yöneticilerinin de bulunduğu 40 kadar işçiyi gözaltına almıştır. Ertesi gün yeniden yürüyüş başlatılmış, ÇSGB yetkililerinin 29 Aralık Cuma akşamına kadar yetki belgesinin iletileceği taahhüdü ile yürüyüş ertelenmiştir.
-Na-De Elektronik (İstanbul, metal, sendikalaşma nedeniyle işten çıkarma, Birleşik Metal, Kasım): Tuzla’da bulunan işyerinde sendikalaşma çabasını fark eden işveren İşçilerin e-devlet şifrelerini istemiş, işçilere baskı yaparak bazı işçileri istifa ettirmiştir. 2 Kasım’dan itibaren de işten atılmalar başlamıştır ve Kasım sonuna kadar işten atılanların sayısı 100 kişiyi geçmiştir. İşçiler kötü koşullar, baskı ve hakaretlere karşı örgütlendiklerini belirtmektedir. (uidder.org, 29.11.2017)
DHL Express (İstanbul, taşımacılık, Tümtis, sendikalaşma nedeniyle işten atılma): 830 işçi çalışmaktadır. Sendika yetki almış, ancak işveren itiraz etmiştir. İşten 9 işçi atılmıştır. İşçiler işyeri önünde direnişe geçmiştir. Temmuz ayında başlayan direniş Aralık ayı başında halen devam etmektedir.
Orkide Yağ (İzmir, gıda işkolu, 27 işçi, sendikalaşma nedeniyle işten atılma ve direniş): Hak-İş/ Öz Gıda-İş’e üye olan işçilerden 27 kişi Haziran 2017’de işten çıkarıldı. Küçükbay Şirketler Grubu’na ait olan ve 15 Temmuz darbe girişiminden sonra kayyuma devredilen fabrikada örgütlenme girişimi karşısında işçiler kayyum tarafından işten atıldılar. İşçilerin çıkarılmasına gerekçe olarak “ekonomik nedenler” gösterildiği, ancak işyerinde yeni işçilerin işe başlatıldığı basında yer aldı.  İşçiler 75 gün boyunca fabrika önünde direnişlerini sürdürdüler. 11 Eylül tarihinde ise fabrika önündeki direnişin bitirildiği, ancak mücadelenin devam edeceği açıklamasıyla eylem sonlandırılmıştır.
Batıçim (İzmir, Toprak-cam işkolu, Cam Keramik-İş, 12 işçi, sendika değiştirme nedeniyle işten atılma, iş kazaları ve meslek hastalıkları, Ağustos): Çimse-İş’ten istifa ederek DİSK/Cam Keramik-İş sendikasına üye olan işçilerden 12 kişi işten atıldı. Çimse-İş TİS’inden yararlanamayacakları belirtilerek vazgeçirilmeye çalışıldı. Atılan işçiler 10 Ağustos’ta fabrika önünde çadır kurarak direnişe başladılar. 10 gün süren çadır direnişi işçilerin aldığı kararla sonlandırılmıştır.  Cam Keramik-İş’e üye olan işçiler Çimse-İş’in etkisiz olduğu şeklinde eleştiri getirdiler. 230 işçinin çalıştığı işyerinde bir yılda 3 işçinin iş cinayetlerinde yaşamını yitirdiği belirtildi.  İşten atılan işçiler basına işyerinde gürültü nedeniyle duyma kaybı, bel fıtığı gibi şikayetler belirttiler.
Akkim (İstanbul, petrol kimya işkolu, Petrol-İş, sendika üyeliği nedeniyle işten atılma, Ağustos- Aralık): 500 işçinin çalıştığı fabrika İstanbul Hadımköy’de kuruludur. Petrol-İş’in örgütlenme çalışmalarının yoğunlaştığı dönemde 31 Temmuz tarihinde 20 işçi işten atılmıştır. Daha sonra işten atılanlarla birlikte sayı 27 kişiye ulaşmıştır. Bazı işçiler ise baskılar sonucunda işten ayrılmıştır. İşçiler fabrika önünde çadır kurarak direnişi sürdürmektedir. Sendikanın yaptığı yetki başvurusu sonucunda Bakanlık’tan Ağustos ayı başında yetki alınmıştır. Direniş Aralık ayı başında halen devam etmektedir.
Akın Çorap (Giresun, Tekstil işkolu, Deriteks, 11 işçi, Ekim): 15 Temmuz darbe girişiminden sonra sahiplerinin FETÖ’cü olduğu iddiasıyla kayyum atanan Akın Çorap’ın Giresun’daki fabrikasında sendikalaşma girişimi nedeniyle 11 işçi Ekim 2017’de işten çıkarılmıştır.
Eren Enerji (Zonguldak, DİSK/Enerji-sen, Ağustos-Aralık (Devam)): Sendika üyesi olduğu için işten atılan işçilerin eylemleri Kasım ayında da devam etti. 30 Kasım’da direnişin 98. Gününde Eren Holding’in İstanbul’daki merkezi önünde eylem yapıldı. Aralık ayı başında şirketle yapılan görüşmelerde şirket, atılan işçilerin yılbaşına kadar işe geri alınmasını kabul etmiştir.
-Teknorot (Düzce, Türk Metal, sendikaya tepki, Mayıs): Fabrikada 1.200 işçi çalışıyor. Teknorot işçileri Türk Metal’in düşük zamla TİS imzalamasına karşı eylem gerçekleştirdi. İki vardiyada işi durduran işçiler fabrikayı terk etmedi. İşçileri tehdit eden sendikacıları tartakladılar. İşçilerin 510 liralık zam talebine karşın, TİS 198-300 TL arasında zam ile imzalandı. 3 gün süren direniş İşkur İl Müdürü, Emniyet Müdürü, İl Alay Komutanı’nın müdahaleleri ve işçilere polis baskısı sonucunda kırıldı.
HT Solar (İstanbul, metal, Aralık): Tuzla Serbest Bölge’de bulunan fabrikada işçilerin Birleşik Metal-İş sendikasında örgütlenmesi üzerine patron devreye Türk Metal-İş’i sokmaya çalışmış ve 6 işçiyi işten çıkarmıştır. İşçiler bunun üzerine iş durdurma eylemine başlamışlar ve fabrikayı terk etmemişlerdir.
10. SENDİKA ve EMEK ÖRGÜTLERİNİN İÇ SORUNLARI
İşçi sınıfı hareketindeki zayıflığın hem nedenlerinden, hem de sonuçlarından birisi olarak sendikalarda iç sorunlar yaşanmaktadır. İktidarı ve gücü elinde tutanlar, her şekilde bunları elinde tutmaya çalışmaktadırlar. İşin kötü tarafı bu durum sadece geleneksel sarı, mafyatik sendikalarda işlemiyor. DİSK üyesi sendikalarda da bu yönde tutumlarla karşılaşılıyor.
Bütün bu gelişmeler yaşanırken, işçi sınıfı mücadelesini önemseyenlerin sendikalar hakkında toptancı bir yaklaşıma düşmemesi gereklidir. Eksiğiyle gediğiyle de olsa sınıf mücadelesi hattında kalanlarla yağmacı, sarı, yağmacı, mafyatik sendikalar için birbirinden farklı davranış tarzı ve mücadele yöntemleri geliştirilmesi önem taşımaktadır.
DİSK/Güvenlik-Sen’in sendikal muhalefetteki üyeleri hakkında savcılığa yaptıkları suç duyurusunda bu üyelerin dışa kapalı facebook grubunda cumhurbaşkanı hakkındaki ifadelerini de suç duyurusuna koymaları sonucunda savcılık tarafından “Cumhurbaşkanına hakaret” suçlamasıyla soruşturma başlatılmıştır. Bu yöneticilerin kesin ihracı yönündeki Disiplin Kurulu kararına rağmen yerlerini korumaktadırlar.
Dev Turizm İş (Sendika içi antidemokratik uygulamalar ve şiddet): DİSK’e bağlı sendikada Genel Başkan tarafından diğer Eş Başkan görevinden uzaklaştırılmış, muhalif şube yöneticileri görevden alınmıştır. Delege seçimine müdahale etmeye çalışan kadın eş başkan ile bir başka kadın üyeye Genel Başkan tarafından şiddet uygulanmıştır.
Hava-İş: Genel Kurul yaklaşırken çeşitli baskı ve usulsüzlükler yapıldığı iddia edilmektedir. İddialar özetle şöyledir: Delege dağılımlarında keyfi değişiklikler yapılmıştır. Ankara ve İstanbul Anadolu Yakası Şubeleri genel merkez yönetimi tarafından “yetki” verilen kişiler tarafından işgal edilmiştir. Muhalif şubelerin ödenekleri ve masrafları ödenmemektedir. İst. Anadolu Yakası Şube Başkanı Sezgin Uzun, mahkemeye sunulan belgelerden sendikanın çok sayıda naylon fatura kestiğinin ortaya çıktığını, sendikanın nakliyat şirketi kurdurarak buralarda delege göstererek seçimleri kazanmaya çalıştığını belirtmektedir.
11. SONUÇ YERİNE
İşçi/emekçilerin talepleri dünyada ve ülkede sömürünün sınırlandırılması ve yok edilmesi, uluslararası ve ulusal düzeyde eşitliğin sağlanması, demokratik hakların kazanılması, sosyal hakların bütünsel olarak genişletilmesi mücadelesinden bağımsız değildir. Öte yandan kısa ve orta dönemde AKP’nin yerleştirmeye çalıştığı tek adam diktatörlüğüne, gericiliğe, OHAL baskılarına karşı mücadele tüm diğer kesimlerle ortak olarak verilecek bir mücadeledir. Yine daha iyi yaşam koşulları ve ücret mücadelesi kendiliğinden mücadelenin örgütlü veya örgütsüz olarak sürdüğü bir alandır. 2017 yılı boyunca hak ihlalleri karşısında mücadeleler, eksikleriyle de olsa, sürmüştür.
Önümüzdeki dönemde de her türlü ihlale karşı mücadelenin, direnişlerin devam etmesi zorunlu olmakla birlikte kitlesel duyarlılığın öne çıkabileceği belirli alanlara emek güçlerinin yoğunlaşması bir ihtiyaçtır. Emekçilerin can güvenliğinin sağlanmasını hedefleyen “işçi sağlığı ve iş güvenliği” mücadelesi öncelik verilmesi gereken konulardan birisi olarak görünmektedir. Emeklilik yaşının yükseltilmesi ve çalışma koşullarının ağırlaştırılması karşısında değişik sektörlerde süren “yıpranma payı” kapsamının genişletilmesi talebi önemli bir adımdır. Çalışma sürelerinin azaltılması konusu da işçi sınıfının 200 yıllık mücadelesinin önemli bir gündemi olarak önem taşımaya devam etmektedir. İşsizliğe karşı mücadele ve bunun parçası olarak İşsizlik Sigortası’ndan yararlanma koşullarının iyileştirilmesi talebi bir başka önemli başlıktır.
Tüm mücadelelerin etkili şekilde sürdürülebilmesi ise demokratik işleyişe sahip örgütler ve bu örgütlerin geniş birliğine ihtiyaç duymaktadır. İşçi sınıfı ve emekçilerin mücadelesini gerçekten önemseyen tüm kesimler, işçi ve emekçilerin gözünde kendilerini sarı, gangster, mafyatik ve iktidar yandaşı örgütlerden net şekilde ayırabilmek için emekçilerin karar alma mekanizmalarını en geniş şekilde işletmek zorunluluğuyla karşı karşıyadır.
Hak mücadeleleri verenler açısından ihlaller bir “yakınma” konusu olmanın ötesinde bir “mücadele” konusudur. Yaşanılan ihlallerin sergilenmesi de esas olarak ihlallerin ortadan kaldırılması, yeni hakların elde edilebilmesi çabasının bir parçası olarak değerlendirilmelidir.
KAYNAKLAR:
www.evrensel.net, www.birgun.net, www.sendika62.org, www.kizilbayrak12.net, www.guvenlicalisma.org, www.uidder.org, www.muratozveri.net, www.gercekgazetesi.net, www.petrol-is.org.tr, www.devrimciproletarya.net, DİSK-AR
[1] Mevcut yasaların “iş kazası sonucu ölüm” ve “meslek hastalığı sonucu ölüm” olarak nitelediği olaylar, önlenebilir oldukları halde sermayenin kar hırsı ve devlet kurumlarının görevlerini yapmaması sonucunda gerçekleştiği için,  emek ve bizim de dahil olduğumuz hak örgütleri tarafından “iş cinayetleri” olarak adlandırılmaktadır.
[2] ILO’nun “işle ilgili hastalık” tanımı doğrudan doğruya işten kaynaklı olarak oluşan “meslek hastalıkları” yanında, diğer nedenlerle oluşan ancak çalışma ortamı/koşulları nedeniyle ağırlaşan hastalıkları da kapsamaktadır.
[3] Yukarıdaki veriler her üye ülkeden hükümet, işveren ve işçi temsilcilerinin bulunduğu, BM’nin bir uzmanlık kuruluşu olan ILO’nun dünya geneline ilişkin tahminlerinden projeksiyonla oluşturulmuştur. Bu hesabın “yanlış” olduğunu iddia edenler, itirazlarını Uluslararası Çalışma Örgütü’ne (ILO) yapmalıdır. Ya da Türkiye için sağlıklı, güvenilir, bilimsel alternatif veriler sunmalıdır.
SHD İŞÇİ/EMEKÇİ HAKLARI ÇALIŞMA GRUBU
31.12.2017